O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti q. B. Umarov, M. O. Qosimova

---

1 
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
 
NAMANGAN MUHANDISLIK-QURILISH INSTITUTI 
 
 
Q.B. Umarov, M.O. Qosimova 
 
 
O P T I K A 
 
 
 

---

42 
 
Qo’shimcha ma’lumotlar 
Qavariq linzalar ham botiq linzalar ham sferik abberasiyaga ega. Odatda, sferik 
abberasiyani tuzatish uchun adaptasiyalangan linzalar sistemasi qo‘llaniladi.
 
Nazorat savollari 
1. Linza deb nimaga aytiladi? Linza turlarini ayting. 
2. Optik markaz, optik o‘q va bosh fokusga ta‘rif bering. 
3. Botiq va qavariq linzalarda tasvir yasang. 
4. Linzaning optik kuchi deb nimaga aytiladi? Uning birligi qanday? 
1.2.Yig`uvchi va sochuvchi linzaning fokus masofasini aniqlash 
 
Kerakli asboblar: Optik taglik, chizg`ich, qavariq linza, bir tomonida darchasi 
bo`lgan maxsus qutichaga joylashtirilgan elektr lampa, tasvir hosil qiluvchi 
buyum,ekran. 
Nazari ma'lumotlar 
Sferik sirtlar bilan chegaralangan shaffof jism linza deyiladi. Yorug`lik 
nurini yig`ib beruvchi ikki yoqlama qavariq va yassi qavariq hamda yorug`lik 
nurini sochib beruvchi ikki yoqlama botiq linzalar mavjud. Linzaning 
chegaralovchi sferik sirtlarning egrilik markazlaridan o`tuvchi to`g`ri chiziq
linzaning bosh optik o`q deyiladi. 
Yorug`lik linzaning optik markazidan o`tganda o`z yo`lini o`zgartirmaydi. 
Yig`uvchi linzaning bosh optik o`qiga parallel tushayotgan yorug`lik linzaning 
orqa tomonida bosh optik o`qining biror nuqtasida yig`iladi, bu nuqta linzaning 
bosh fokusi deyiladi va F harfi bilan belgilanadi. 
Linzaning optik markazidan fokusigacha bo`lgan masofa linzaning fokus 
masofasi deyiladi. 
Fokus masofasiga teskarii bo`lgan kattalik linzaning optik kuchi deyiladi. 
Linzaning optik kuchi D harfi bilan belgilanib, quyidagiga teng bo`ladi.

---

43 
F
D
1

(1) 
Optik kuch birligi qilib, dioptriyaqabul qilingan. 
Yig`uvchi linzaning bosh optik o`qiga parallel tushayotgan nur singandan 
keyin fokus nuqtadan o`tadi. 
Yig`uvchi linzaning bosh fokusidan o`tuvchi nur singandan keyin bosh 
optik o`qqa parallel ketadi. 
Linzaning optik markazidan o`tuvchi nur o`z yo`nalishini o`zgartirib ketadi.