O’rin olish reaksiyalari.
Quyidagi aldegid va ketonlarning karbonil gruppasidagi kislorodning ba’zi birikmalar bilan o’rin olish reaksiyalarini ko’rish mumkin.
1. Aldegid va ketonlar gidroksilamin NH2OH bilan oksimlar hosil qiladi. Bu usul bo’yicha fenilgidrazon va seleikabazonlar olinadi.
Karbonil gruppaga nisbatan α-holatda turgan vodorod reaksiyalari.
Aldegid va ketonlardagi karbonil gruppa bilan bevosita bog’langan ugleroddagi α-vodorod atomlari juda faol bo’lib, ular galoganlar bilan osongina o’rin almashinishi mumkin. Masalan:
 Karbo nil gruppaga nisbatan α-holatda turgan vodorod atomlari bilan almashingan,
galogenlar ham o’z navbatida turli xil kimyoviy reaksiyalarga kirishadi. α-
galogenli aldegid va ketonlar kuchli lakrimatorlar hisoblanadi. Lacrima so’zi lotincha so’zdan olingan bo’lib, “ko’z yoshi” demakdir. Chunki ularning bug’i burun va ko’zni yallig’lantiradi.
Aldegid va ketonlarda ishqor yoki kislotalar ta’sirida boradigan kondensatsiya reaksiyalari katta ahamiyatga ega. Masalan, sirka aldegidi molekulalari ishqorning kuchsiz eritmasi ishtirokida o’zaro kondensatlanib aldolga aylanadi.
Ishqor sirka aldegidlar katalitik ta’sir etib karbanion hosil qiladi.
Hosil bo’lgan karbanion 2-sirka aldegid molekulasidagi -CHO gruppaga birikadi.
Ushbu reaksiyani aldol kondensatsiya deyiladi. Aldol kondensatsiya karbonil gruppaga nisbatan α-holatda turgan vodorod hisobiga boradi. Aldollar beqaror birikmalar bo’lib, qizdirilganda osongina bir molekula suv ajralib chiqaradi.
Aldegidlardan suv ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalarga kroton kondensatsiyasi deyiladi. Bunday kondensatsiya sirka aldegidning CH2 gruppa tutgan gomologlari bilan oson boradi. Masalan,
Ketonlar aldegidlar kabi aldol va kraton kondensatsiyaga kirishadi. Masalan, asetondan diaseton spirt hosil bo’ladi.
Konsentrlangan sulfat kislota yoki ishqorlar ta’sirida bu reaksiya kraton kondensatsiya tipida boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
