O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

Tayanch so‘zlar: birja ishtirokchilarining axloq normalari, sanksiyalar mo-
hiyati, sanksiyalar turlari, sanksiyalarni qo‘llash tartiblari va mexanizmlari, 
ma’muriy va moliyaviy sanksiyalar.
Nazorat savollari:
1. Birja ishtirokchilarining axloq normalari nimalardan iborat?
2. Birja a’zolariga nisbatan qanday sanksiyalar qo‘llaniladi?
3. Savdo tizimiga kirishda begona paroldan foydalangani uchun qanday 
jazo qo‘llaniladi?
4. Market-meyker o‘z vazifalarini bajarishdan bosh tortganligi uchun qan-
day jazo qo‘llaniladi?
5. Brokerlik o‘rni qachon bekor qilinadi?

---

160
XVII BOB
TOVAR-XOMASHYO BIRJASINING
IQTISODIY MOHIYATI
17.1. Tovar-xomashyo birjasi
to‘g‘risida tushuncha
Ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan boshqaruvning bozor tizimi-
ga o‘tish jarayonida tadrijiy yondashuvni, «Yangi uy qurmasdan 
turib, eskisini buzmang» degan hayotiy tamoyilga tayangan holda, 
islohotlarni izchil va bosqichma-bosqich amalga oshirish yo‘lini 
tanladik.
Eng muhimi, parokandalik va boshboshdoqlik ta’siriga tushib 
qolmaslik uchun o‘tish davrida aynan davlat bosh islohotchi sifati-
da mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishi zarurligini biz o‘zimizga aniq 
belgilab oldik.
Mamlakatimizning uzoq va davomli manfaatlari taqozo etgan 
holatlarda va keskin vaziyatlardan chiqish, ular tug‘diradigan 
muam molarni hal etish zarur bo‘lganda iqtisodiyotda davlat to-
monidan boshqaruv usullari qo‘llandi va bunday yondashuv oxir- 
oqibatda o‘zini to‘la oqladi
3
.
O‘zbekiston Respublikasi tovar-xomashyo birjasi jahon bozori-
da Osiyo mintaqasining markazida joylashgan.
O‘zbekiston Respublikasi tovar-xomashyo birjasi milliy va 
xorijiy kompaniyalarning mamlakatimizda ishlab chiqariladigan 
yuqori likvidli tovar aktivlariga, xususan, rangli va qora metall, 
neft mahsulotlari, paxta tolasi va paxtani qayta ishlashdan olina-
digan boshqa mahsulotlar, mineral o‘g‘itlar, shakar, bug‘doy uni, 
bug‘doy va boshqalarga ega bo‘lishda birxil huquqni ta’minlash-
3
Karimov I. A.
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf 
etishning yo‘llari va choralari. – T.: O‘zbekiston, 2009. – 7-b.
161
da muhim rol o‘ynaydi. O‘zRTXB O‘zbekiston Respublikasining 
markazida, Toshkent shahrida joylashgan. Uning tarkibiga mam-
lakatning barcha viloyat markazlarida joylashgan 12 ta filial kiradi. 
Hozirgi paytda birja a’zolarining soni 1200 dan ortiq.
Birja O‘zRTXB birja savdosi Umumiy elektron tizimiga ulan-
gan, masofada joylashgan savdo maydonchalarini tashkil qilish 
yo‘li bilan savdo infratuzilmasini kengaytirish va boyitish bo‘yicha 
ishlarni ketma-ketlikda olib bormoqda, bu uzoq masofada joylash-
gan ishlayotgan brokerlarga savdoga qo‘yilayotgan mahsulotlar 
haqida tezkor listing axborot olishdan tashqari savdolarda ishtirok 
etish imkoniyatini ham beradi. Ta’kidlash joizki, brokerlar jahon-
ning istalgan nuqtasida masofada joylashgan savdo maydonchala-
ridan turib onlayn rejimida birja savdolarida qatnashishi mumkin.
Masofada joylashgan savdo maydonchalarini yaratish jarayoni, 
jumladan, respublika hududidan tashqarida yuqori dinamika bilan 
tavsiflanadi. Hozirgi paytga kelib respublikaning deyarli barcha tu-
man markazlarida 72 ta masofada joylashgan savdo maydonchalari 
ochilgan. Bundan tashqari, Yevropa, Osiyo va MDH mamlakatla-
rining ayrimlarida ham masofada joylashgan savdo maydonchalari 
faol ochilmoqda.