O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi k. Z. Xomitov, F. A. Hamidova birja ishi

Hisob-kitob – kliring palatasi. O‘zaro majburiyatlarni (qim-
matli qog‘ozlarga doir bitimlar bo‘yicha axborotni to‘plash, so-
lishtirish, tuzatish va ularga doir buxgalteriya hujjatlarini tayyor-

---

112
lash) aniqlash hamda qimmatli qog‘ozlarni yetkazib berish va ular 
yuzasidan hisob-kitoblar, o‘zaro majburiyatlarni hisobga olish 
bo‘yicha faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxs hisob-kitob – 
kliring palatasidir.
Hisob-kitob – kliring palatalari o‘zaro majburiyatlarni aniqlash 
chog‘ida tayyorlangan qimmatli qog‘ozlar, pul mablag‘lari va bux-
galteriya hujjatlarini qimmatli qog‘ozlar bozorining qaysi ishtirok-
chilari uchun hisob-kitoblar amalga oshirilayotgan bo‘lsa, shu 
ishtirokchilar bilan tuzilgan shartnomalar asosida ijro etish uchun 
qabul qiladi.
Hisob-kitob – kliring tashkilotlari qimmatli qog‘ozlar bilan 
bitimlar bo‘yicha o‘zaro hisob-kitoblarning o‘z yilida va to‘liq 
o‘tkazilishini ta’minlash, ularning aylanmasini tezlashtirish, bitim-
lar tuzishda to‘lovlarning kechiktirilishi hamda to‘lanmasligi-
ning oldini olish, tuzilgan bitimlarning natijalarini tezkorlik bilan 
umumlashtirish va qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarni fond 
bozori konyunkturasining joriy ahvoli haqida xabardor qilib turish 
maqsadida tashkil etiladi.
12.2. Investitsiya fondi va kliring
palatasining fond bozoridagi faoliyati
Investitsiya fondi. Investitsiya fondiga turli xildagi xatarlarni 
kamaytirish maqsadida ayrim faoliyat turlari bilan shug‘ullanish va 
moliyaviy yo‘qotishlarga olib keluvchi qator operatsiyalarni amal-
ga oshirish qonun yo‘li bilan man etiladi.
Masalan, investitsiya fondi:
– qimmatli qog‘ozlarga mablag‘lar sarflash, opsionlar, fyuchers-
larni xarid qilish, har xil turdagi kafolatlarni berish va mol-mulk-
ni garovga qo‘yishdan tashqari investitsiyaning boshqa turlarini 
amalga oshirish;
– egalari fond tugatilganidan so‘ng aktivlarni sotib olish uchun 
oddiy aksiyalarning egalariga qaraganda ustunlik huquqlariga ega 
113
bo‘lgan obligatsiyalar, imtiyozli aksiyalar va boshqa turdagi maj-
buriyatlar (qarz majburiyatlari)ni chiqarish;
– agar aksiyadorlik jamiyatining oddiy aksiyalarini xarid qilgan-
dan keyin investitsiya fondining affilatsiyalangan shaxslariga ush-
bu jamiyat aksiyalarining 10 foizdan ortig‘i tegishli bo‘lsa, ularni 
sotib olish;
– o‘zining sof aktivlarining 10 foizdan ortig‘ini bir emitent-
ning qimmatli qog‘ozlariga investitsiya qilish, davlat qimmatli 
qog‘ozlari bundan mustasno;
– fondni o‘zining affilatsiyalangan shaxslari qimmatli qog‘ozla-
riga mablag‘larni investitsiya qilish, qarz majburiyatlariga mab-
lag‘larni sarflash (davlat qimmatli qog‘ozlari bundan mustasno);
– o‘zining affilatsiyalangan shaxslaridan qimmatli qog‘ozlar va 
boshqa aktivlarni sotib olish yoki ularga sotish, boshqa investitsiya 
fondlarining aksiyalarini xarid qilish huquqiga ega emas.
– shuningdek, investitsiya fondlari faoliyati uchun ayrim boshqa 
cheklovlar ham mavjud va ular bunga og‘ishmay amal qilishlari 
lozim.
Investitsiya fondi foydasining soliqlar, majburiy to‘lovlar va 
investitsiya aktivlarining ishonchli boshqaruvchisi mukofotlari 
to‘langanidan keyin qolgan va sarmoyani ko‘paytirishga yo‘nalti-
rilmagan qismi aksiyadorlar o‘rtasida dividend sifatida taqsimla-
nadi.