O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi
-mavzu. Bozor va uning qonunlari. Bozor tushunchasi. Bozor
Download 4.9 Mb. Pdf ko'rish
|
|
2-mavzu. Bozor va uning qonunlari. Bozor tushunchasi. Bozor aloqalarining ishtirokchilari Bozorning asosiy vazifalari. Bevosita va bilvosita bozor aloqalari. Bozor infratuzilmasi xaridor talabi. Ehtiyojni talabga aylanish sharti. Individual talab va bozor talabi. Tovar nafliligining talabga ta’siri. Naflilikni pasayish qonuni talab qonuni. Talabga ta’sir etuvchi omillar. Talabning elastikligi va uning koeffistientini aniqlash. Elastik talabni bozor uchun ahamiyati. Tovar taklifi. Individual taklif va bozor taklifi, taklifning elastikligi va uni aniqlash. Elastik taklifning ahamiyati. Bozorda talab va taklifning muvozanatlashuvi va uning iste’mol va ishlab chiqarish uchun ahamiyati. Iste’molchilarning huquqini himoya qilish.
Biznes va uning mohiyati. Tadbirkorlik biznesning asosiy turi ekanligi. Ochik-oydin va yashirin biznes. Biznesning turlari. Bizneschilar va ularning turlicha bo‘lishi. Asosiy va yordamchi biznes. Tadbirkorlik qobiliyati ishlab chiqarish omili sifatida. Tadbirkorlikning asosiy belgilari. Firma va uning maqsadi. Firmaning asosiy belgilari. Individual xususiy fikrli sherikchilikka asoslangan xususiy firma. Akstionerlar jamiyatlari va ularning turlari. Xoldinglar va transmilliy korporastiyalar. Tadbirkorlik riski, uning sabablari va asosiy turlari. Tadbirkorlarning riskka turlicha munosabatda bo‘lishi. Biznesning axloqiy qoidalari. 497 4- mavzu. Firma faoliyati va uni baholash Firma kapitali. Asosiy va aylanma kapital firmaning joriy xarajatlari. Doimiy xarajatlar va ularning tarkibi. O‘zgaruvchan xarajatlar va ularga ta’sir etuvchi omillar. Xarajatlar va narxlar nisbatini daromadga ta’siri. Firmaning umumiy xarajati va daromadi. O‘rtacha xarajat va daromad. Foydaning mohiyati, uni aniqlash usuli . Foyda tadbirkorlik daromadi sifatida. Foydaga xarajatlar va narxlarning ta’siri.
Menejmentning mohiyati va zururligi. Boshqaruvning subyekti, obyekti va tashqi sharoiti. Menejerlar va ularning vazifalari. Menejerlar toifalari. Umumiy va funkstional menejment. Boshqarishning iqtisodiy, tashkiliy farmoyish va ijtimoiy ruhiy usullari.
Marketingning mohiyati va asosiy qoidalari. Bozorning tanlanishi, bozor ko‘lami va uni belgilovchi omillar. Marketingni firma tovarlari raqobatbardoshligini ta’minlashga qaratilishi. Bozor segmenti va uning asosiy belgilari va tanlanishi. Marketingda tovar strategiyasi. Tovar sifati va uning hayotiy stikli. Tovarlar narxini belgilash. Narx strategiyasining asosiy talabi. Narx belgilash usullari, narxlar diversifikastiyasi va uning ahamiyati. Reklama va uning asosiy talabi. Raqobat kurashida mudofaa va xujum. Raqobatga turlicha munosabat, raqobat
usullari va
ularni tanlanishi, firma raqobatbardoshligini ta’minlanishi. 7-mavzu. Xonadon xo‘jaligi Xonadon (uy) xo‘jaligi iste’molchilar birligini tashkil etishi, uning asosiy belgilari va milliy xususiyatlari. Xonadon xo‘jaligini iqtisodiyotning boshqa ishtirokchilari bilan munosabati. Xonadonlarning byudjet chegarasi va iste’moldagi tanlovini belgilovchi omillar. Jamg‘arish motivlari (sabablari). Jamg‘arishga moyillik koeffistienti va uni aniqlash. Xonadonlarning investistiya faoliyati. Xonadon
investistiyasining asosiy turlari. Inson kapitaliga investistiyalar, ularning shakllari va ahamiyati. 8-mavzu. Mehnat Mehnat resurslari. Mehnat bozorining ishtirokchilari. Ish haqi, ish kuchi bozor qiymati (narxi) ekanligi, uning shakllari. Sof (netto) ish haqi. Ish haqi va mehnat unumdorligi. Mehnatga bozor talabi, uning ish haqi miqdoriga bog‘liq bo‘lishi. Ish haqi oshganda mehnatga talabni ortib borishining shart- sharoiti, mehnat taklifi va uning ish haqiga bog‘liqligi. 498 9-mavzu. Iqtisodiy o‘sish Milliy iqtisodiyot va uning mustaqillik uchun ahamiyati. Milliy iqtisodiyotning tub belgilari. Iqtisodiy o‘sish. Yalpi ichki mahsulot (YaIM), nominal va real YaIM. YaIM ning mutloq va nisbiy o‘sishi. Iqtisodiy taraqqiyot darajasi. Iqtisodiy o‘sish turlari: ekstensiv (ser resurs) va intensiv (resurs tejam) iqtisodiy o‘sish. Ekstensiv iqtisodiy o‘sishning, cheklangan va istiqbolsiz bo‘lishi. Intensiv iqtisodiy o‘sishning zarurligi va uning shart- sharoitlari, iqtisodiy o‘sish samaradorligi va uni baholash. Iqtisodiy o‘sishning mehnat, moddiy-ashyoviy va kapital sig‘imi, ularni kamaytirish zarurligi. Stiklli iqtisodiy o‘sish. Stiklning mazmuni. Stiklning asosiy turlari. Restessiya va iqtisodiy yuksalish iqtisodiy krizisning sabablari, undan chiqish yo‘llari. O‘zbekistonda krizisga qarshi chora – Тadbirlar dasturi (2009-2012 y.y.) va uning ahamiyati.
Iqtisodiyotning real va moliya sektori va ularning o‘zaro bog‘liqligi. Iqtisodiyotdagi pul oboroti va moliyani yuzaga kelishi. Moliyaning mohiyati va asosiy turlari. Korxonalarning korporativ moliyasi, uning manbalari. Jamoat tashkilotlari moliyasining xususiyatlari. Xonadon xo‘jaliklari moliyasidagi daromadlar va xarajatlar. Xonadon moliyasida iste’mol va jamg‘arish fondi. Byudjet - davlat moliyasining bosh bo‘g‘ini ekanligi, uning zarurligi. Byudjet daromadlarining asosiy shakllari. Davlat byudjetining iqtisodiy, ijtimoiy va boshqaruv xarajatlari. Moliyalashtirish va uning asosiy usullari. Banklar moliya institutlari sifatida. Banklarning vazifalari. Banklardagi pul oqimining shakllari. Bank depozitlari. Banklarning aktiv va passiv operastiyalari. Bank kredit resurslari manbalari. Bank va nobank tashkilotlari krediti.
Davlatning iqtisodiyotdagi ishtiroki, uni boshqa ishtirokchilardan farqi. Davlatning asosiy iqtisodiy vazifalari: bepul ijtimoiy ne’matlarni aholiga etkazib berish, iqtisodiyotni tartibga solish, milliy iqtisodiyotni himoyalash, tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblash, davlatni iqtisodiyotga aralashish me’yori: Davlat iqtisodiy siyosatining mazmuni, fiskal, monetor, bandlik daromadlar va tashki faoliyat borasidagi davlatning siyosati. 12-mavzu. Aholini daromadlari Bozor iqtisodiyotining ijtimoiy yo‘nalishi. Ommaviy farovonlikni ta’minlashda bozor vositalari, davlat ijtimoiy siyosati va fuqarolik jamiyati institutlarining ishtiroki. Aholi daromadi, taqsimot qonuni va daromadlarni shakllanishi. Taqsimot bosqichlari. Ish haqi mehnatida, foydaning
499 tadbirkorlik daromadi sifatidagi mohiyati. Divident va akstiyalarning sotilish chog‘idagi daromadi. Foiz shaklidagi daromad. Ijara puli daromad sifatida pensiya, nafaqa va stipendiyalar. Daromadlarning tabaqalashuvi va uning
asosiy sabablari. Daromadlardagi tengsizlik. Aholini daromadlarga qarab tabaqalanishi. Boylar, o‘rta hollar va kambag‘allar toifasi. Kambag‘allik sabablari, kambag‘allikni chegaralash chora -tadbirlari.
Jahon xo‘jaligining mohiyati. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning zarurligi va asosiy shakllari. Jahon bozori va uning tarkibi. Jahon bozorining milliy bozordan farqi. Mehnat taqsimoti va davlatlararo savdo-sotiqning zarurligi. Taqqosiy afzallik qonuni, eksport va import tashqi savdo balansi. Valyuta munosabatlari, valyuta kursini belgilovchi omillar. Valyuta kursidagi o‘zgarishlarni eksport va importga ta’siri, kapital chiqarish va kapital chiqarishni asosiy shakllari. Xorij investistiyalari to‘lov balansi va uning xolatini belgilovchi omillar.
Bozor va uning turlari. Talabga va taklifga ta’sir etuvchi omillar. Bozorda talab va taklifning muvozanatlashuvi va uning ist’emol va ishlab chiqarish uchun ahamiyati Amaliy mashg‘ulot №2. Tadbirkorlik. Tadbirkorlikning asosiy belgilari va shakllari. Akstionerlik jamiyatlari va ularning turlari. Xoldinglar va transmilliy koorporastiyalar.
Firmaning umumiy harajati va daromadi. O‘rtacha harajat va daromad. Rentabellik-foydalilik darajasi, uni aniqlash usullari. Foydani
maksimallashtirish va uning asosiy yo‘llari. Firma investistiyasi va uning asosiy manbalari. Firmaning barqarorlik reytingi. Bankrotlik. Amaliy mashg‘ulot №4. Menejment. Boshqarishda axborotning ahamiyati. Ichki va tashqi axborotlar. Boshqarishning texnik vositalari. Jamoadagi nizolar va ularni bartaraf etish yo‘llari Amaliy mashg‘ulot №5. Marketing. Menejment bosqichlarini prognozlash, rejalashtirish va koordinatsiya (muvofiqlashtirish). Boshqaruv ishida strategik va operativ joriy qarorlarni qo‘llanilishi. 500 Amaliy mashg‘ulot №6. Xonadon xo‘jaligi. Xonadonlar ishlab chiqarish faoliyatining xususiyatlari. Xonadondagi mini biznesning barqarorligi va buning sabablari. Xonadonlar jamg‘armasi va uni belgilovchi omillar. Amaliy mashg‘ulot №7. Mehnat. Mehnatga talab va taklifning muvozanatlashuvi. Ishsizlik va uning sabablari. Ishsizlik turlari: frikstion tarkibiy, yashirin, mavsumiy va umumiy ishsizlik. Ishsizlik va to‘la bandlik darajasi. Amaliy mashg‘ulot №8. Iqtisodiy o‘sish. Yalpi ichki mahsulot (YaIM), nominal va real YaIM. YaIM ning mutloq va nisbiy o‘sishi. Iqtisodiy taraqqiyot darajasi. Iqtisodiy o‘sish turlari: ekstensiv (ser resurs) va intensiv (resurs tejam) iqtisodiy o‘sish. Ekstensiv iqtisodiy o‘sishning, cheklangan va istiqbolsiz bo‘lishi. Intensiv iqtisodiy o‘sishning zarurligi va uning shart-sharoitlari, iqtisodiy o‘sish samaradorligi va uni baholash.
Pul krediti, kommertsiya krediti va lizing. Bank foizlari, ularga ta’sir etuvchi omillar. Davlat banklarining asosiy vazifalari. Iqtisodiyotni monetizatsiya darajasi. Kommertsiya (tijorat) banklarining vazifalari, ular kapitalini shakllanish manbalari, kommertsiya banklari faoliyatining asosiy tamoyillari. Amaliy mashg‘ulot №10. Davlat va iqtisodiyot. Davlat tomonidan tartiblashnint yuridik, ma’muriy va iqtisodiy vositalari. Davlat soliqlari subsidiyalari va litsenziyalarini iqtisodiyotni tartiblashdagi roli. Moliyaviy sanatsiyalar pul muomalasini tartiblashning ahamiyati, iqtisodiyotning davlat sektori, uning tarkibi va vazifalari.
Aholi turmush darajasi. Nominal va real daromadlar. Real daromadga ta’sir etuvchi omillar. Aholi iste’mol harajatlari va unga xos qonunlar. Harajatlar tarkibidagi ijobiy siljishlar farovonlik alomati bo‘lishi. Aholi jamg‘armalarini kelajakdagi farovonlikka qaratilishi. Turmush sifatining ko‘rsatkichlari inson kamoloti indeksi. Amaliy mashg‘ulot №12. Jahon xo‘jaligi. Ish kuchi migratsiyasi, uning sabablari va asosiy shakllari. Xalqaro iqtisodiy integratsiya va uning bosqichlari. Integratsiyaning yangi shakli. Iqtisodiyotning globallashuvi va milliy iqtisodiyotlar globallashuvining ijobiy va salbiy jihatlari.
501 5. Mustaqil ta’lim mavzulari. 1. Bozor va uning turlari. 2. Tadbirkorlik biznesning asosiy turi. 3. Ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy mazmuni. 4. Boshqarishning iqtisodiy, tashkiliy farmoyish va ijtimoiy ruhiy usullari. 5. Marketingni firma tovarlari raqobatdoshligini ta’minlashga qaratilishi. 6. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning maqsadi, vazifasi, asosiy shakllari va usullari. 7. Ishsizlik, uning sabablari va turlari 8. Iqtisodiy salohiyatdan samarali foydalanish, O‘zbekistonning milliy boyligi va uni o‘sishi. 9. O‘zbekistonda yangi xo‘jalik shakllarini rivojlanishi. 10. Moliyaning mohiyati va asosiy turlari 11.Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblash, davlatning iqtisodiyotga aralashuvi
Ushbu fanni yaxshi o‘zlashtirish uchun talabalar bozor iqtisodiyotining qonuniyatlarini bilishni ko‘zda tutiladi Internet va shu kabi boshqa manbalardan eng so‘nggi iqtisodiy yangiliklarni hamda respublikamizdagi ijtimoiy va iqtisodiy sharoitiga oid xulosalar chiqarish asosida seminar darslarga tayyorlanish, shuningdek, talabalarning referatlar yozishi ko‘zda tutiladi.
1.
“O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi”. – Т.: “O‘zbekiston”, 2014. 2.
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksi. T. 1996 y. 3.
O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksi. T. 2007 y. 4.
O‘zbekiston Respublikasining “Markaziy bank to‘g‘risida”gi qonuni. 1995-yil 21-dekabr. 5.
qonuni. 1996 yil 25 aprel. 6.
O‘zbekiston Respublikasi “Byudjet tizimi” to‘g‘risidagi qonuni. – T.: 2001.
7.
O‘zbekiston Respublikasi “Bank tizimi to‘g‘risida”gi qonuni. – T.: 2003. 8.
“Banklarda fuqarolar omonatlarini himoya qilish kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni, – T.: 2002. 502 9.
Soliq qonunchiligidagi yangiliklar. – T.: 2008. 10.
O‘zbekiston Respublikasi Budjet kodeksi. – T.: 2013. 11.
– T.: 26.04.2012. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni va qarorlari 12.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish va mustahkamlashga oid chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2007 yil 5 apreldagi Farmoni. 13.
korxonalarni rivojlantirishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora – Тadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni. 2005 yil 20 iyun. 14.
tarmoqlari korxonalarini xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-adbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni. 2007-yil 20-iyul. 15.
“yagonadarcha” tamoyili bo’yicha davlat xizmatlari ko’rsatish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risi”da “gi 2015-yil 28- sentyabrdagi PQ-2412-sonli qarori
16.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. 1-jild, – Т.: “Ma’naviyat”, 2008. 17.
Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish - davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008-yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009-yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. “Turkiston” gazetasi, 2009- yil 14- fevral. 18.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir” va “Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” ma’ruzalarini O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida o‘rganish bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmua: O‘zR O va O‘MTV, O‘MKHTM; tuzuvchilar: O.K. Abduraxmanov, U.V. G‘afurov, K.Z. Xomitov, R.N. Tursunov; O‘zR OvaO‘MTV, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi Markazi. – Т.: O‘zbekiston, NMIU, 2010. – 320 b. 19.
sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – Т.: “O‘zbekiston”, 2009. -56 b. 503 20.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009- yil 22 -dekabrdagi “Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar prognozi va 2010 -yilgi davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi 1245- son Qarori. 21.
jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir”. Prezident Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. “Xalq so‘zi” gazetasi, 2010 -yil 28- yanvar. 22.
ettirish - davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008- yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009-yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. “Turkiston” gazetasi, 2009 -yil 14- fevral. 23.
Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. Prezident Islom Karimovning 2009-yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2010-yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. “Xalq so‘zi” gazetasi, 2010-yil 30- yanvar. 24.
Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. – Т.: “O‘zbekiston”. 2010. - 80 b.
25.
Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish-eng oliy saodat. – Т.: “O‘zbekiston”, 2015.
26.
Jo‘raev T. Iqtisodiyot nazariyasi. Ma’ruza matnlar to‘plami. – Т.: 2004. 27.
O‘lmasov А. Iqtisodiyot asoslari. – T.: 1997. 28.
29.
Xudoyberdiev Ya., Xojitdinov T. Iqtisodiyot bilim asoslari. – Т.: O‘qituvchi, 2000. 30.
Xudoyberdiev Z.Ya., Xojitdinov T. Iqtisodiyot asoslari. – Т.: 2003. 31.
32.
Kireev A. Mejdunarodnaya ekonomika. – M.: 2003. 33.
Nazarova G.G. va boshqalar. Jahon iqtisodiyoti. – Т.: 2005. 34.
Mirziyoev Sh. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish – davr talabi. – Т.: 2004. 35.
Abduvohidov A. Qishloqda ijtimoiy va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish asoslari. – Т.: 2004.
504 36.
Jumaev N. Moliyaning dolzarb muammolari. – Т.: 2003. 37.
38.
O‘lmasov A., Vahobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. T. 2005. 39.
Улмасов А. Основы экономики. Т.: Г.Гулям, 2016. Internet saytlari: 40.
www.banking.som – mintaqaviy banklar, assostiatsiyalar va nashriyotlar bo‘yicha bank sanoati resurslari direktorligi. 41.
– O'zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasi. Download 4.9 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|