O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Ikilamchi va uchlamchi aromatik aminlar. Agar anilinning HCl li tuzi qizdirilsa ikilamchi aromatik amin-difenilamin hosil bo’ladi:

Difenilamin va boshqa ikilamchi aminlar antioksidant sifatida plastmassalarni oksidlanishdan saqlash uchun ishlatiladi.
Difenilaminning natriyli hosilasini yodbenzol bilan mis ishtirokidagi reaktsiyasi amalga oshirilsa uchlamchi «trifenilamin» hosil bo’ladi.

Uchlamchi aromatik aminlar asos xossasiga ega emas.
Diazobirikmalar. Aromatik aminlarning tuzlari, kislotali mushitda nitrit kislota ta’sirida diazotirlanib arildiazoniy tuzlarini hosil qiladi:
C₆H₅-N⁺H₃Cl^- + HONO  C₆H₅-N⁺NCl^- + 2H₂O
Odatda diazotirlash reaktsiyasini amalga oshirish uchun bir miqdor aromatik amin uch miqdor mineral kislotada eritilib unga 0⁰C da NaNO₂ quyladi.
Kimyoviy xossalari. Fenildiazoniyxlorid yuqori reaktsiya qobiliyatiga ega bo’lgan birikma. Fenildiazoniyxloridning reaktsiyalari ikki xil: azot ajralib chiqishi yoki azot ajralmasdan borishi mumkin.
I. Azot ajralib chiqishi bilan boradigan reaktsiyalar.
1. Diazoniy tuzlarining parchalanishi:

2.Metallorganik birikmalar sintezi, A.N.Nesmeyanov reaktsiyasi:

3. Gatterman-Zandmeyer reaktsiyalari:


4. Meerveyn reaktsiyasi:
C₆H₅N₂Cl + CH₂=CH-COOH  C₆H₅-CH₂-CHCl-COOH + N₂

II.Azot ajralib chiqmasdan amalga oshadigan

reaktsiyalar.
1.Fenilgidrazinlar hosil bilishi (diazoniy tuzlarini qaytarish):

2.Azobirikish reaktsiyasi. Ushbu reaktsiya natijasida mushim ashamiyatga ega bo’lgan azobiyoqlar olinadi. Diazoniy tuzlari fenollar bilan kuchsiz ishqoriy mushitda, aromatik aminlar bilan esa kislotali mushitda reaktsiyaga kirishadi:
Azobirikish reaktsiyalari shar doim n-sholatga, agar u band bo’lsa o-sholatga yinaladi.