O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Nazorat savollari:
1.Metiletilketonning fenilgidrazin bilan reaktsiyasini yozing.
2.Propion al’degidining kondensatsiyalanish reaktsiyasini yozing. Hosil bo’lgan moddani nomlang.
3.Sirka al’degididan fenilgidrazon olish reaktsiyasini yozing.
4.Quyidagi reaktsiya sxemasini tildiring:

5.Butanalning semikarbazid bilan reaktsiyasini yozing.
6.Etanalning al’dol- va kroton kondensatsiyalanish reaktsiyasi natijasida qanday modda hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan moddani nomlang.
Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S.443-455
   
2. 
   R.Morrison, R.Boyd Organicheskaya ximiya. M.: "Mir" 1974. S. 587-594
   

Ma’ruza № 16. Karbon kislotalar
Karbon kislotalarning turlari, nomlanishi, olinish usullari. Karbon kislotalarning kimyoviy xossalari
Molekulasida karboksil gurushi -COOH tutgan uglevodorodlarning hosilalariga karbon kislotalar deyiladi. Karbon kislotalar karboksil gurushining soniga va uglevodorod qoldig’ining tabiatiga qarab, monokarbon, dikarbon va polikarbon kislotalarga, karbon kislotalarning funktsional hosilalariga, uglevodorodning radikalida shar xil funktsional gurushlar tutgan kislotalarga va kimir kislota hosilalariga bilinadi.
Monokarbon kislotalar uglerod radikalining tabiatiga qarab:
tiyingan monokarbon kislotalar CnH_2n+1COOH va shalqa tutgan kislotalarga,

tiyinmagan monokarbon kislotalarga CnH_2n-1COOH,
CnH_2n-3COOH
arenmonokarbon kislotalarga ArCOOH, ArCH₂COOH, ArCH=CHCOOH bilinadi.
Karbon kislotalarni tarixiy va sistematik nomenklaturada nomlanadi. Karbon kislotalarni sistematik nomenklaturada nomlash uchun uglevodorod nomiga kislota sizi qishib aytiladi. M-n:
H-COOH metan kislota, chumoli kislota
CH₃COOH etan kislota, sirka kislota
CH₃-CH₂COOH propan kislota, propion kislota
CH₃(CH₂)₂COOH butan kislota, moy kislota
Ammo kip kislotalar tarixiy nomda nomlanadi.
Ba’zida tarmoqlangan tuzilishga ega bo’lgan kislotalarni nomlashda -, -, -,  sharflaridan foydalaniladi:

Kislotalarni sirka kislota asosida sham nomlash mumkin. M-n:

Monokarbon kislotalar galogenalkanlarni va nitrillarni gidroliz qilib olinadi:

Metallorganik birikmalardan olish mumkin:

Spirt va al’degidlarni shavo kislorodi bilan katalizatorlar (So, Mn tuzlari) ishtirokida oksidlash:

Monokarbon kislotalarni malon efiri yordamida sham sintez qilish mumkin.
Karbon kislotalar rangsiz suyuq va kristall moddalar. Ularning qaynash sharoratlari spirtlarnikidan yuqori. Buning sababi, kislotalar vodorod bog’ining hisobiga dimer hosil qiladi:

Karbon kislotalar ishqorning suvli eritmasi bilan reaktsiyaga kirishib tuz hosil qiladi:

Karbon kislotalar SOCl₂, PCl₃ yoki PCl₅ bilan reaktsiyaga kirishib xlorangidridlarni hosil qiladi:

Bu reaktsiyada eng qulayi tionilxlorid bo’lib, reaktsiya mashsuloti toza chiqadi, sababi SO₂ gaz sholida uchib ketadi.
Karbon kislotalardan murakkab efirlar olishda uning OH-gurushi hisobiga reaktsiya boradi. Murakkab efir olish reaktsiyasini eterifikatsiya reaktsiyasi deyiladi:

Eterifikatsiya reaktsiyasida spirtlarning va kislotalarning reaktsiya qobiliyati quyidagi tartibda pasayadi:
CH₃OH > RCH₂OH > R₂CHOH > R₃COH
HCOOH>CH₃COOH>RCH₂COOH>R₂CHCOOH>R₃CCOOH
Kislota amidlari kislotalarning ammoniyli tuzlarini qizdirish orqali olinadi: