O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi turizm va sport vazirligi samarqand «ipak yo’LI»

Asosiy tayanch tushunchalar
Yalpi milliy mahsulot (YaMM) - milliy iqtisodiyotda bir yil davomida vujudga keltirilgan va bevosita iste’molchilarga borib tu-shadigan pirovard mahsulot va xizmatlaming bozor narxlardagi summasi.
Yalpi ichki mahsulot (YalM) - yil davomida mamlakat hududida ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlaming bozor narxlari-dagi qiymati.
Sof milliy mahsulot (SMM) - yil davomida jonli mehnatning unumli harakati bilan Yaratilgan yangi mahsulotdir.
Milliy daromad - yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning puldagi ifodasi bo‘lib, hozirgi hisoblar tizimida SMMdan egri soliqlami chiqarib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.
Shaxsiy daromad - milliy daromaddan ijtimoiy sug‘urta ajratmalari, korxona foydasidan olinadigan soliqlar va korxonaning taqsimlanmaydigan foydasini chiqarib tashlash hamda aholi qoiiga kelib tu-shadigan ijtimoiy toiovlar summasini qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi.
Nominal YalM - joriy narxlarda hisoblangan YalM.
Real YalM - narxlaming o‘zgarishini hisobga olib, o‘zgarmas yoki qiyosiy narxlarda hisoblangan YalM.
Qo‘shilgan qiymat - ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatidan sotib olingan va unumli iste’mol qilingan xom ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismining bozor qiymati.
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar
1.YalM va SMM bir-biridan nima bilan farqlanadi? SMM va milliy daromadchi?
2.Milliy mahsulot harakat shakllari tavsifini bering.
3. YalM qanday usullarda hisoblanadi? Ulaming farqi nimadan iborat.
4. Nominal va real YalM tushunchalarini izohlang. Ulaming far­qini ko‘rsating.


MAVZU-37 ISTE’MOL VA JAM G‘ARMANING IQTISODIY MAZMUNI HAMDA ULARNING O‘ZARO BOGIIQLIGI
REJA
1.Iste’moning iqtisodiy mazmuni
2. Jjam g‘armaning iqtisodiy mazmuni


1.Iste’moning iqtisodiy mazmuni
Milliy iqtisodiyotda yalpi ichki mahsulotning asosiy qismi boigan yangidan vujudga keltirilgan mahsulot, ya’ni sotilgandan keyingi uning puldagi ko‘rinishi boigan milliy daromaddan iste’mol va jamg‘arish maqsadlarida foydalaniladi. Keng ma’noda iste’mol jamiyat a’zolari iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab
chiqarilgan tovar va xizmatlardan foydalanish jarayonini bildiradi. Bunda unumli va shaxsiy iste’mol farqlanadi.
Unumli iste’mol bevosita ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayoniga tegishli bo‘lib, ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan ishlab chiqarish maqsadida foydalanish jarayonini anglatadi.
Shaxsiy iste’mol ishlab chiqarish sohasidan tashqarida ro'y berib, bunda kishilarning iste’mol buyumlaridan va xizmatlardan bevosita o‘zlarining shaxsiy ehtiyojlami qondirish maqsadida foydalanishi tushuniladi.
Shaxsiy iste’mol o‘z navbatida ikki turga boiinadi: moddiy hamda nomoddiy ne’mat va xizmatlar iste’molidan iborat boiadi.
Moddiy iste’mol - ehtiyojlami qondirishda moddiy ko‘rinishdagi ne’matlardan foydalanish. Bularga oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy, turli xil buyumlar, uy-ro‘zg‘or buyumlari va boshqalardan foydalanishni misol keltirish mumkin.
Nomoddiy ne’mat va xizmatlar iste’moli - ehtiyojlami qondirishda nomoddiy ko‘rinishdagi ne’mat va xizmatlaming nafli xususiyatlaridan foydalanish. Bularga bilim olish, musiqa tinglash, sogiiqni tiklash, advokat xizmatidan foydalanish va boshqalarni misol keltirish mumkin.
Yakka tartibdagi yoki jamoa boiib iste’mol qilish ham farqlanadi. Alohida shaxsning o‘z ixtiyorida bo‘lgan ne’matlarni iste’mol qilishi yakka tartibdagi iste’molga, jamiyat a’zolari turli gu-ruhlarining ne’matlardan birgaLivda foydalanishi jamoa bo‘Iib iste’mol qilishga kiradi. Masalan, ovqatlanish, kiyinish, badiiy asar-lar o‘qish yakka tartibdagi iste’molni, jamoat transportidan foydalanish, o‘yingohlarda sport o‘yinlarini tomosha qilish, sihat maskanlarida sogiiqni tiklash jamoa boiib iste’mol qilishni anglatadi.
Milliy daromadning jamiyat a’zolari moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirishga sarflanuvchi qismi iste’mol fondi deb ataladi. Iste’mol fondi butun aholining shaxsiy iste’molini, aholiga ijtimoiy xizmat qiladigan muassasalardagi, shuningdek, ilmiy muassasalar va boshaarishdagi barcha sarflami o‘z ichiga oladi.
Iste’mol fondining shaxsiy daromad shaklida aholi qoiiga kelib tushadigan qismi iste’mol sarflari maqsadida ishlatiladi. Iste’mol sarflari - bu aholi daromadlarining tirikchilik ne’matlari va xizmatlar uchun ishlatiladigan qismi. Aholi o‘z daromadini sarflar ekan, bugungi (joriy) iste’mol hamda kelgusidagi iste’mol hajmini oshirish o‘rtasida tanlovni amalga oshiradi. Jumladan, “2015-yilda iqtisodiyotimizni yuqori sur’atlar bilan barqaror rivojlantirishga erishganimiz aholi daromadlarini yanada ko‘paytirish, odamlarimizning hayot darajasi va sifatini oshirish uchun mustahkam asos yaratdi.