O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Gench sinamasini jismoniy mashq bajarganda o`tkazish. 

1. Tekshiriluvchi 30 soniya davomida 20 marta o`tirib turadi. 

2. So`ngra chuqur nafas olishi bilanoq, burnini qisib, sekun-

domerga  qarab  turadi.  Qancha  vaqt  nafas  chiqarmay  tura  olishi 

aniqlanib jadvalga yoziladi.   

Baholash:  1.  Sog`lom,  chiniqmagan  odamning  nafasini 

chiqarmay  tura  olish  vaqti,  tinch  holatdagiga  nisbatan  2-3  marta 

qisqaradi. 

2. Chiniqqan sportchida vaqtning qisqarishi kam bo`ladi.  

Tashqi nafas olish tizimining funksional holatini aniqlash.  

Tashqi  nafas  olish tizimining  funksional  holati  o`pka  tiriklik 

sig`imining ko`rsatgichi yordamida aniqlanadi. Buning uchun spiro-

metr asbobi qo`llanadi. 

Sog`lom, chiniqmagan o`smir yigitlarda o`pka tiriklik sig`imi 

3000 - 3500 ml, o`smir qizlarda 2500 - 3000 ml bo`ladi. Chiniqqan 

sportchilarda 4500 - 8000 ml bo`lishi mumkun. 

Nafas  olish  va  chiqarish  harakatlarida  qovurg`alar  orasidagi  

muskullar  hamda  ko`krak  qafasi  va  qorin  bo`shliqlari  o`rtasida 

joylashgan diafragma muskullari ishtirok etadi. 

Sport  mashg`ulotlarida  nafas  olish  tezlashadi, chuqurlashadi, 

ya`ni qovurg`alar orasidagi muskullar va diafragma muskullarining 

ishi  kuchayadi.  Bu  muskullar  kuchini  aniqlashda  pnevmotonometr 

va pnevmotoxometr asboblari qo`llanadi.  

31 

86 

---

  

asab,  endokrin,  yurak-tomir,  nafas  olish,  tayanch-harakatlanish, 

moddalar  almashinuvi  jarayonlariga  ijobiy  ta`sir  ko`rsatib,  char-

chashni  bartaraf etadi, sportchi  ish qobiliyatini yaxshilaydi. 

Suv muolajalarining quyidagi turlari keng qo`llanadi: 

1.Dush. 2. Vanna. 3.Hammom. 4. Cho`milish. 

Dush.  Yuqori  bosimdagi  turli  darajadagi  suv  oqimi  teri 

retseptorlarini  qo`zg`atadi, to`qimalarda  qon  aylanishi  va  moddalar 

almashinuvini yaxshilaydi. 

Dush  suvi  quyidagi  haroratlarda  qo`llanishi  mumkin:  sovuq 

dush  +20

o

C  dan  past,  sovuqroq  +20+33

o

  C,  indiferent  +34+36

o

  C, 

iliq + 37+38

o

 C, qaynoq + 40

o

 C. 

- sovuq, qaynoq – qisqa muddatli dush – qon tomirlari devori 

muskullarining tonusini oshiradi. Trenirovka oldidan qo`llanadi; 

- sovuq, qaynoq – uzoq muddatli dush – sezuvchi va harakat-

lantiruvchi  nerv  tolalari  qo`zg`aluvchanligini  pasaytiradi,  to`qima-

larda  moddalar  almashinuvini  yaxshilaydi.  Bu  dush  trenirovka 

to`xtagandan 20-30 daqiqa o`tgach qo`llanadi; 

-  iliq  dush  –  tinchlantiruvchi,  uxlatuvchi  ta`sirga  ega  bo`lib, 

terinovkadan  keyin  kunduzgi  dam  olish  va  kechki  uyqu  oldidan 

qo`llanadi. 

Vanna.    Trenirovka  va  musobaqadan  keyin  dam  olish  payt-

larida  vanna  qabul  qilish,  sportchi  kuch-quvvatining  tezroq  tikla-

nishiga yordam beradi. 

Vannalarning quyidagi turlari qo`llanadi: