O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qurilish fakulteti «muxandislik kommunikasiyalari qurilishi» kafedrasi

Adiabatik jarayon
Ish moddasi tashqi muhit bilan issiqlik almashmagan holda kechadigan termodinamik jarayon adiabatik jarayon deyiladi. Jarayonning egri chizig‘i adiabata deyiladi (5.4-rasm).
Tashqaridan tizimga issiqlik uzatilmaydi va undan chiqarilmaydi, ya’ni dq=0. Real sharoitda real jarayonlar muvozanatda bo‘la olmaydi, shuning uchun adiabatik jarayon bo‘lishi mumkin emas.

Ammo tez kechadigan jarayonlarni adiabatik jarayon deb qarash mumkin.

• 
  Ammo tez kechadigan jarayonlarni adiabatik jarayon deb qarash mumkin.
  
• 
  Tashqaridan tizimga kiritilgan issiqlik miqdori dqA=0 bo‘lganligi uchun, shu tizim entropiyasining o‘zgarishi ds=dqA/T=0 bo‘ladi. Demak, tizimda kechadigan jarayon adiabatik bo‘lsa, bunday termodinamik tizimning entropiyasi o‘zgarmasdir, ya’ni s=const. Adiabata tenglamasini keltirib chiqaraylik. Termodinamikaning birinchi qonuni tenglamasidan dq=0 bo‘lganda:
  
• 
  cpdT-vdp=0 va cvdT+pdv=0.
  

Birinchi tenglamani ikkinchisiga bo‘lib, quyidagini hosil qilamiz:

• 
  Birinchi tenglamani ikkinchisiga bo‘lib, quyidagini hosil qilamiz:
  
• 
  Oxirgi tenglamani k=const (cp=const va cv=const) deb hisoblab integrallaymiz:
  
• 
  yuqoridagi tenglamani potentsirlasak:
  
• 
  (v2/v1)K=p1/p2 yoki p1v1K=p2v2K
  
• 
  hosil bo‘ladi.
  

Politrop jarayon

• 
  Politrop jarayon
  
• 
  Tizim (ideal gaz) ning solishtirma issiqlik sig‘imi (c=const) o‘zgarmas bo‘lgan termodinamik jarayon politrop jarayon deyiladi. Jarayon egri chizig‘i politropa deyiladi (5.5-rasm). Termodinamik jarayon ta’rifidan ko‘rinib turibdiki, asosiy termodinamik jarayonlar: izotermik, izoxorik, izotermik va adiabatik jarayonlar o‘zgarmas sig‘imda kechsa, ular politrop jarayonning xususiy holi bo‘ladi.
  
• 
  Politrop jarayonning issiqlik miqdori jarayon issiqlik sig‘imi c va boshlang‘ich hamda oxirgi holat temperaturalari farqi t1-t2 ko‘paytmasi orqali ifodalanishi mumkin.
  
• 
  q=c(t2 – t1) va dq=cdt (5.26)
  

Politrop jarayonning tenglamasini termodinamikaning birinchi qonuni tenglamasidan keltirib chiqarish mumkin:

dq=cdt= cpdT –vdp va dq=cdT=cvdt+pdv
shu tenglamalardan:
(c-cp) / (c-cv)= –vdp/pdv