Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

135-rasm. Osmometr. 
Osmometr ikki kameradan iborat, bitta kamerada erituvchi, ikkinchisida 
eritma boʻladi. Ular VG yarim oʻtkazgich membrana yordamida bir-biridan 
ajratilgan. A va B naylar kameralar bilan birlashtirilgan boʻlib, osmotik bosimni 
oʻlchash uchun xizmat qiladi. Erituvchi molekulalari eritmaga oʻtgan sari eritma 
kapillyar boʻylab, osmotik bosim kapillyardagi gidrostatik ustun bilan 
tenglashguniga qadar koʻtarilib boradi. Eritma konsentratsiyasi qancha katta 
boʻlsa, erituvchi shuncha koʻp oʻtadi va osmotik bosim shuncha yuqori boʻladi, 
lekin polimer konsentratsiyasi ortishi bilan eritmaning qovushqoqligi sezilarli 
ortadi, natijada eritmaning osmometr kapillyaridan koʻtarilishi qiyinlashadi. 
Shuning uchun odatda osmotik bosimni juda suyultirilgan eritmalarda (C<1 g/100 
ml) aniqlash bilan chegaralanadi. Naylardagi suyuqliklarni bir xil balandlikda 
saqlash uchun zarur boʻlgan B naydagi suyuqlikka tushayotgan tashqi bosim 
eritmaning osmotik bosimiga teng boʻladi. 
Osmotik bosimni oʻlchashning bunday usuli odatda dinamik muvozanat usuli 
deb ataladi. Boshqa bir usulda yarim oʻtkazgich membrana orqali erituvchining 
eritmaga oʻtishi bilan naylardagi suyuqlikning balandligi oʻzgarishi kuzatiladi. Bu 
balandliklar orasidagi farqqa toʻgʻri keluvchi gidrostatik bosim eritmaning osmotik 
bosimiga teng. Osmotik bosimni oʻlchashning bu usuli statik muvozanat usuli deb 
ataladi. 

---

249 
Osmometriyada ishlatiladigan membranalar toʻla ma‘nodagi yarim oʻtkazgich 
membranalar emas. Ular faqat polimerlar makromolekulalarini oʻtkazmay, 
erituvchini kerakli tezlikda oʻtkazadi. Ammo bunday membranalarni tanlash 
nihoyatda qiyin. Polimerning membrana orqali diffuziyalanishi osmometriya 
usulini chegaralaydi. Bu usul qoʻllanilishi mumkin boʻlgan mole-kulyar massaning 
quyi chegarasi 30 000 atrofida boʻladi. 
Shunday qilib, oʻrtacha molekulyar massani topishning osmometrik usuli 
40000-1 000 000 gacha intervalda qoʻllanilishi mumkin. Molekulyar massani 
aniqlashning hozirgacha mavjud boʻlgan eng aniq usullaridan biri osmometrik 
uslubdir.