O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

 
4.5-rasm. Alohida ish turlari bo‘yicha rejalar 
 
Buxgalteriya xodimlarining mehnatini tashkil etish rejasida bux-
galteriya apparatining tuzilishi va shtat jadvali aniqlanib, har bir 
xodimga lavozim yo‘riqnomasi ishlab chiqiladi, ularning malakasini 
oshirish bo‘yicha tadbirlar belgilanadi, hisob ishlarining grafiklari tuzi-
ladi (4-8- ilovalar). 
Buxgalteriya apparatining tuzilmasini va uning alohida bo‘linmalar 
bilan aloqa qilish shakllarini aniqlashda buxgalteriya hisobini 
markazlashtirilgan yoki markazlashtirilmagan shaklda tashkil etish 
to‘g‘risidagi masalani hal etish zarur.  
Markazlashtirilgan buxgalteriya hisobida korxonaning hisob appa-
rati markaziy buxgalteriyada jamlanadi va unda alohida bo‘linmalar 
(bo‘lim, omborxona va h.k.)dan kelib tushuvchi dastlabki va yig‘ma hu-
jjatlarga asosan sintetik va analitik hisob bitta joyda amalga oshiriladi. 
Korxona bo‘linmalarida esa faqat xo‘jalik operatsiyalari dastlabki hu-
jjatlar bilan rasmiylashtiriladi.  
Markazlashtirilmagan buxgalteriya hisobida hisob apparati 
korxonaning alohida bo‘linmalariga tarqatilib, u yerda sintetik va 
analitik hisob amalga oshiriladi hamda bo‘linma, bo‘lim va boshqa 
tarkibiy bo‘linmalarning balans va hisobotlari tuziladi. Bu holda 
markaziy buxgalteriya tarkibiy bo‘linmalarning balans va hisobotlarini 
umumlashtirib, butun korxona bo‘yicha yig‘ma balans va hisobotlarni 
tuzadi hamda tarkibiy bo‘linmalarda buxgalteriya hisobi va hisobotning 
yuritilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi. 
Alohida hisob ishlari bo‘yicha rejalarning 
turlari 
Hujjatlashtirish rejasi va hujjatlar 
aylanishi grafigi 
Buxgalteriya xodimlarining 
mehnatinitashkil etish rejasi 
Inventarizatsiya rejasi
Bajariladigan hisob ishlarining 
individual grafigi 
Hisobni texnik rasmiylashtirish rejasi
Bajariladigan hisob ishlarining 
tuzulmaviy va yig‘ma grafigi 

---

 
 
136
Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, buxgalteriya hisobini markaz-
lashtirish bosh buxgalter tomonidan rahbarlik va nazorat qilishning 
ta’sirchanligini ta’minlaydi, hisob xodimlari o‘rtasida mehnat 
taqsimotini maqsadga muvofiq amalga oshirish va EHM dan samarali 
foydalanishga imkon beradi. Shuning uchun, buxgalteriya hisobini faqat 
yirik korxonalarda markazlashtirilmagan holda tashkil etish maqsadga 
muvofiq.  
Aksariyat korxonalarda markazlashtirilgan buxgalteriya hisobi 
tizimi qo‘llaniladi. Ayrim korxonalarda muayyan shart-sharoitlardan 
kelib chiqqan holda qisman markazlashtirilmagan buxgalteriya hisobi 
tashkil etilib, tarkibiy bo‘linmalarda dastlabki hujjatlarni tuzishdan tash-
qari ayrim sintetik schotlar bo‘yicha analitik hisob yuritiladi, xarajatlar 
hisobi amalga oshiriladi, mahsulot (ish, xizmat)larning haqiqiy tannarxi 
hisoblanadi va h.k. Lekin, tarkibiy bo‘linmalarda yakuniy buxgalteriya 
hisobi yuritilmaydi. Balans hamda boshqa hisobot shakllari tuzilmaydi. 
Buxgalteriya xodimlarining mehnatini tashkil etishda, hisob ish-
larining grafigini tuzish muhim bosqich hisoblanadi. 
Hisob ishlari grafiklarining asosiy maqsadi xodimlar o‘rtasida vazi-
falarni taqsimlash, ishlarning bajarilish muddatlarini aniqlash bo‘lib, hi-
sob xodimlarining mehnatini ilmiy tashkil etish bo‘yicha tadbirlar bel-
gilanmoqda. Bunday grafiklar individual, tuzilmaviy va yig‘ma bo‘lishi 
mumkin. 
Individual grafiklar (kalendar rejalar)da har bir hisob xodimi to-
monidan qanday ishlar va ular qaysi muddatlarda bajarilishi ko‘rsatiladi. 
Grafikda xodimning ish kuni davomida va undan uzoqroq davrlarda 
(xafta, oy, chorak va h.k.) band bo‘lishi ta’minlanadi. 
Tuzilmaviy grafiklarda buxgalteriyaning yoki korxonaning alohida 
tarkibiy bo‘linmalari (hisob-kitob bo‘limi moddiy bo‘lim, omborxona va 
h.k.) tomonidan qanday ishlar va qaysi muddatlarda bajarilishi lozimligi 
ko‘rsatiladi. 
Yig‘ma grafikda butun korxona bo‘yicha alohida hisob ishlarini 
bajarish (inventarizatsiya o‘tkazish, moliyaviy, statistik va boshqa hi-
sobotlarni tuzish va sh.k.) muddatlari ko‘rsatiladi. Unda korxona 
bo‘yicha butun hisob-jarayoni umumlashtirilgan holda aks ettiriladi. 
Uning bajarilishi uchun korxona bosh buxgalteri mas'ul hisoblanadi. 
Hisob ishlarining grafigi jadvallar ko‘rinishida tuzilib, ularda re-
jalashtirilgan ishlarning bajarilish muddatlari to‘g‘risida belgi quyish 
ko‘zda tutiladi.