O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

Quymakorlikda ishlatiladigan toshko‘mir koksining kimyoviy tarkibi, % 
Ko‗rsatkichlari 
Marka uchun normalar 
КЛ-1 
КЛ-2 
КЛ-3 
Tarkibidagi oltingugurt miqdori 
o‗rtacha 
0,45 
0,8 
1,2 
ko‗pi bilan 
0,6 
1,0 
1,4 
Kuli 
o‗rtacha 
10,5 
9,5 
10,5 
ko‗pi bilan 
12,0 
11,0 
12,0 
Namligi 
ko‗pi bilan 
5,0 
5,0 
5,0 
Uchuvchan moddalar miqdori 
ko‗pi bilan 
1,2 
1,2 
1,1 

---

128 
 
3.2- rasm. Ikkilamchi rangli metallar klassifikatsiyasi. 

---

129 
Quymakorlikda ishlatiladigan termoantratsit (ГОСТ 7749—65) fraksiyalarining 
o‗lchamlariga ko‗ra ikkita klassga bo‗linadi: 40—80 mm va 80—120 mm. 
Termoantratsit sifat ko‗rsatkichlari bo‗yicha quyidagi talablarni qoniqtirishi kerak: 
namligining massa ulushi — 2% gacha, birinchi nav uchun kul miqdori — 6% 
gacha, ikkinchi nav uchun — 10% gacha; birinchi nav uchun tarkibidagi oltingugurt 
miqdori — 1 % gacha, ikkinchi nav uchun — 1,75% gacha; uchuvchi moddalar 
miqdori 40 sm
3
/g gacha; mayda- chuydalar — 5 % gacha. 
Quymakorlikda mazutning, odatda, ikkita markasidan foydalaniladi: 40 va 100 
(ГОСТ 10585—75). Mazutlar tarkibidagi oltingugurt miqdori kam bo‗lgan 
(oltingugurtning massa ulushi 0,5% gacha), o‗rtacha bo‗lgan (2% gacha) va ko‗p 
bo‗lgan (3,5% gacha) mazutlarga bo‗linadi. Kul miqdori 40 markali mazut uchun 
kо‗pi bilan 0,1% va 100 markali mazut uchun kо‗pi bilan 0,14%; tarkibidagi 
mexanik aralashmalar mos ravishda ko‗pi bilan 0,8 va 1,5% bo‗lishiga yo‗l 
qo‗yiladi. Quruq yoqilg‗iga qayta hisoblaganda yonishidan ajraladigan issiqlik 
39800—40600 kJ/kg ga ekvivalent. 
Tabiiy gaz koks- gaz va gaz vagrankalarida, shuningdek, quymakorlikda 
qo‗llaniladigan qotishmalarning ko‗p turlarini suyuqlantirib olish uchun ishlatiladi. 
Tabiiy gaz, asosan, metan CH
4
dan iborat bo‗lib, uning issiqlik chiqarish qobiliyati 
33500—35600 kJ/m
3
ga teng. 
Fluslar 
Cho‗yan vagrankada suyuqlantirilganda flus sifatida, asosan, tarkibida CaO (1 
navda 52%, 2 navda 50% va 3 navda 49%), CO
2 
(qizdirganda bug‗lanib ketadi) va 
10% ga yaqin boshqa aralashmalari (SiO
2
, A1
2
O
3
, Fe
2
O
3
, MgO, P
2
O
5
, SO
2
) bo‗lgan 
ohaktosh ishlatiladi. 
Suyuqlantirishda ohaktoshdan tashqari quyidagi fluslardan foydalaniladi: bo‗r 
va marmar (tarkibi bo‗yicha ohaktoshga o‗xshaydi), ohak (CaO 88—93%), 
apatitonefelin ruda Ca(PO
4
)
2
(tarkibida P miqdori ko‗p bo‗lgan cho‗yan olishda 
foydalaniladi), plavik shpat (tarkibida CaF kamida 75% bo‗ladi), asosiy 

---

130 
suyuqlantirish jarayonida ishlatiladigan dolomit (30% CaO, 20% MgO, 45% CO
2
), 
Elektr shlak texnologiyasida tarkibida oksidlar ya ftoridlar bo‗lgan fluslar 
ishlatiladi. Masalan, po‗latni elektr shlak usulida quyish uchun ishlatiladigan
АНФ-1, АНФ-6 standart fluslar tarkibida 70—90% CaF
2
, shuningdek, CaO va 
A1
2
O
3
bo‗ladi. 
Rangli metallarni suyuqlantirib olishda fluslar sifatida xlorli va ftorli birikmalar 
keng qo‗llaniladi.