O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.9 - rasm. Suyuqlantirish jarayonlarining klassifikatsiyasi va cho‗yan suyuqlantiradigan pechlar asosiy turlarining 
texnologik sxemalari. 

---

154 

---

155 
Shaxtaga furmalar sathidan shaxta diametriga teng balandlikkacha koksning salt 
koloshasi, shuningdek, metall shixta, koks va flusning ishchi koloshalari yuklanadi. 
Cho‗yan koks yonishi natijasida ajraladigan issiqlik hisobiga suyuqlanadi, 
shaxtaning gorn deb ataladigan pastki qismiga oqib tushadi va yo shu yerda 
to‗planadi, yo uzluksiz to‗plagichga ketadi, bu yerda quyishga chiqarish uchun 
ma‘lum porsiya yig‗iladi. 
Alangali pechlar (P1S va P1V, 3.9- a va b rasrn) davriy ishlaydi. Ishchi bo‗shliq 
1 ga qattiq shixta yuklanadi yoki vagrankadan suyuq metall quyiladi, gorelkalar yoki 
forsunka 2 lar isliga tushiriladi va suyuqlantirish ishlari olib boriladi. 
Tobora keng ko‗lamda tarqalayotgan induksion pechlar (ITP) konstruksiyasi 
jihatidan juda sodda (3.9- g rasmga q.). Metall tigel 1 da joylashtiriladi. Shixta 
«botqoq» deb ataladigan, ya‘ni oldingi suyuqlantirib olish jarayonidan qolgan suyuq 
metallga (suyuqlantirilgan cho‗yan massasining 1/3 qismiga yaqin) yuklanadi. 
Induksion toklar metallda tigelni o‗ram ko‗rinishida qamrab olgan induktor 2 
vositasida yaratiladi. Tayyor cho‗yan pechni qiyalatib tarnov 3 orqali chiqarib 
yuboriladi. 
Yoy pechlari (DP, 3.9- e rasm) shixta bilan ust tomondan yuklanadi, bunda 
gumbaz 4 chekkaga chetlatiladi, shixta, so‗ngra esa suyuq metall vanna 2 da bo‗ladi. 
Suyuqlantirish elektrodlar 3 bilan yaratiladigan yoy razryadlari yordamida 
bajariladi. Tayyor cho‗yan pechni qiyalatib tarnov 2 orqali chiqarib yuboriladi. 
Kutish pechi sifatida IKP dan foydalanilsa, juda maqsadga muvofiq bo‗ladi, 
chunki ularning FIK boshqa elektr pechlarining FIK idan ancha yuqori bo‗ladi. Bu 
pechlarda issiqlik suyuq metall to‗ldirilgan va transformator о‗rami singari 
birlamchi o‗ramli o‗zak 1 ni qamrab oladigan kanal 2 da hosil qilinadi (39- f rasm). 
ARU da (3.9- h rasm) ham, odatda, issiqlik hosil qiladigan kanalli induksion 
manbadan foydalaniladi (IKP dagidek). Metall 1 kanal 2 da joylashib doimo isitilib 
turiladi. Avtomatik tarzda quyish uchun gumbazdagi tuynuk 3 orqali siqilgan havo 
vositasida metall ustida bosim hosil qilinadi. Bunda asosiy sig‗imdagi sath pasayadi 
va metall teshik 4 orqali ARU dan siqib chiqariladi va qolipga quyiladi. 

---

156