O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

CaO—Al
2
O
3
—SiO
2
 sistema uchlama evtektiklarining tarkibi va suyuqlanish 
temperaturasi 
Tarkibi 
Suyuqlanish temperaturasi 
1618 
1443 
1538 
1583 
1653 
1778 
1608 
1608 
SiO
2 
70,4 
62,0 
42,0 
41,0 
31,8 
9,3 
6,8 
16,8 
Al
2
O
3
19,8 
14,75 
20,0 
11,8 
39,0 
53,2 
43,7 
41,2 
CaO 
9,8 
23,25 
38,0 
47,2 
29,2 
37,5 
49,5 
52,0 
2.4- rasm. CaO—A1
2
O
3
— SiO
2
 sistema. 
Temir qotishmalarini ikkilamchi suyuqlantirish shlaklarining suyuqlanmalari 
qovushoqlikka ega bo‗lib, bu qovushoqlik ishqor hosil qiladigan metallarning tipik 
ion 
suyuqlanmalar 
hisoblanadigan 
suyuqlantirilgan 
galogenlarining 

---

95 
qovushoq-ligidan ancha ortiq bo‗ladi. SiO
2
ning qovushoqligi temperaturaga 
quyidagicha bog‗langan: 
Qovushoqligi 0,9 Pa·s dan kam bo‗lgan shlaklar juda suyuq oquvchan, 
qovushoqligi 0,9—1,1 P a ·s shlaklar suyuq oquvchan, qovushoqligi 1,5—1,8 P a ·s
shlaklar suyuq oquvchanligi yetarli bo‗lmagan shlaklar jumlasiga kiradi. 
Shlaklarning qovushoqligi sezilarli darajada temperaturaga bog‗liq bo‗ladi. 
Masalan, tarkibida 40% SiO
2
, 10% A1
2
O
3
, 35% CaO va 15% MgO bo‗lgan shlak 
uchun t= 1330 °C da η = 10 Pa·s, t= 1400 °C da esa η = 0,6 Pa·s bo‗ladi. Shlak 
tarkibidagi FeO va MnO larning miqdori ortishi bilan ularning qovushoqligi ancha 
kamayadi, bu esa ularning kompleksni vayron qilish qobiliyati to‗g‗risida dalolat 
beradi. Oksidlar uchun sirt taranglik qiymati 200—500 kJ/m
2
ni tashkil qiladi. 
Suyuqlantirilgan silikatlarning o‗tkazuvchanligi, odatda, 0,1 —1,0 Om
-1
· sm
-1
chegarasida bo‗ladi, 
Gaz fazasining tuzilishi va xossalari. Suyuqlantirish pechlarining gaz fazasi 
metallurgik jarayonlarning o‗tishida muhim, ayrim hollarda esa hal etuvchi rol 
o‗ynaydi. Gaz fazasida oddiy atomli gazlar (O
2
, N
2
, H
2
), gazlar-oksidlar (H
2
O, CO
2
, 
CO, NO) va boshqa gazlar (CH
4
, NH
3
, H
2
S, PH
3
va boshq.) qatnashishi mumkin. 
Gaz fazasi maxsus yaratiladigan, ya‘ni metallurgik jarayonda aniq bir maqsadga 
qaratilgan (masalan, issiqlik tashigich yoki kimyoviy reagent sifatida) bo‗lishi ham, 
yuzaga kelgan sharoitlar tufayli (masalan, induksion pechdagi gaz fazasi) 
suyuqlantirishda qatnashadigan ham bo‗lishi mumkin. Aktiv gaz fazasining hosil 
bo‗lish manbayi — asosiy tashkil etuvchilari uglerod va vodoroddan iborat 
yoqilg‗ini yoqish: 
S + O
2
→ CO
2
, 
4H + O
2
→ 2H
2
O 

---

96 
Bu reaksiyalar yoqilg‗ining barcha turlari (qattiq, suyuq va gazsimon) uchun 
to‗g‗ri, chunki uglevodorodlar ham yonib CO
2
va H
2
O larni hosil qiladi: 
CH
4
+ 2O
2
→ CO
2
+ 2H
2
O 
Gaz fazas komponentlarning parsial bosimlari bilan xarakterlanadi. Parsial 
bosimlar o‗zlarining termodinamik potensiallari bilan birgalikda u yoki bu 
komponentlarning boshqa fazalar va komponentlarga nisbatan aktivligini 
xarakterlaydi. Murakkab eritma hisoblanadigan metall va shlak suyuqlanmalari 
uchun termodinamik hamda kimyoviy potensiallarni aniqlash ishi murakkabroq 
bo‗ladi.