O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

3.7- rasm. Mn koks uglerodi bilan (1) va cho‗yanda erigan uglerod bilan (2) qaytariladigan t
muv
muvozanat temperaturasining Mn va C ning cho‗yandagi miqdoriga bog‗liqligi. 
aniqlashga imkon beradi. Bu temperaturalar cho‗yan va shlakning kimyoviy 
tarkibiga ham bog‗liq bo‗ladi. Masalan, Mn uchun bu temperatura (uni oksidlanish 
va qaytarilish reaksiyalari EYK larining tenglik temperaturasi deb ataymiz — t
re
) 
1270 °C dan (Mn = 0,2%, qaytargich — koks uglerodi) 1740 °C gacha (Mn = 1,0%, 
qaytargich — erigan uglerodning 1% i) o‗zgaradi. 1740 °C chamasi temperaturalar 
faqat temperatura maydonining notekisligini hisobga olish sharti bilan ko‗rib 
chiqilishi mumkin. Masalan, koks sirti 1950 °C temperaturaga ega bo‗ladi. 
Binobarin, metallning FeO va MnO oksidlar bilan qoplangan tomchilari 
kontaktlashadigan joyda Mn ning qaytarilish ehtimoli uning temir ikki oksidi bilan 
oksidlanish ehtimolidan ancha yuqori bo‗ladi. Si uchun koks uglerodi bilan 
qaytarilishda t
re
= 1500 °C dan (Si = 0,5%) 1780 °C gacha (Si = 3,0%) va erigan 

---

145 
10 MnO, % 
3.8- rasm. 
uglerod bilan qaytarilishda 1680 °C dan 1920 °C 
gacha o‗zgaradi. Biroq bunday holda ham notekis 
temperatura maydoni sharoitlarida kremniyning 
qaytarilishi sodir bo‗ladigan mahalliy zonalar bo‗lishi 
mumkin. 
t
re
ning qiymati shlakning tarkibiga ham bog‗liq 
bo‗ladi, Masalan, SiO
2
= 5% bo‗lganda t
re
kremniy 
uchun 2040 °C ga, Si = 15% bo‗lganda esa 1740 °C ga 
(cho‗yan uglerodi bilan qaytarish uchun C = 3,2%) va 
1890 °C ga (koks uglerodi bilan qaytarish uchun) 
teng. 
t
re
marganes uchun MnO = 1% bo‗lganda 1860 °C 
ga, MnO = 15% bo‗lganda esa 1330 °C ga teng (3.8- 
rasm). 
Marganes bir tekis temperaturalar maydonida ham, notekis maydonda ham 
nisbatan oson qaytariladi. Kremniy esa cho‗yanni suyuqlantirishda yuqori 
temperaturali zonalardagina (koks bo‗lakchalari sirtida) qaytariladi. 
t
re
ning qiymati shlakdagi FeO miqdoriga ham bog‗liq bo‗ladi. Masalan, 
marganes uchun FeO = 5% bo‗lganda t
re
= 1430 °C, FeO = 20% bo‗lganda esa t
re
= 
1510 °C bo‗ladi.