O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

11.7. Turistik agentliklar ish texnologiyasi va funksiyalari. 
Yuqorida aytib o‘tildi, chakana turagentlik huquqiy – tashkiliy shakllarga tobe 
bo‘lmagan holda turistik industriya korxonalari tomonidan ishlab chiqiladigan, 
turoperator tomonidan shakllanadigan alohida xizmatlarni ham, kompleks standart 
turlar (inklyuziv - turlar) ni sotish bilan shug‘ullanadi. 
Ko‘pchilik xorijiy mamlakatlarda amaldagi qonunchilikka muvofiq bunday 
turlarni sotish huquqi faqat chakana turagentliklarga berilgan. Shuning uchun 
mazkur biznes ular uchun asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Ammo turagentlar 
kompleks turlarni chakana sotish bilan bir qatorda katta miqdorda turli xil turistik 
xizmatlarni sotishda ham ishtirok etadi. Ularning ruyxatiga quyidagilarni kiritish 
mumkin: 
 muzeyga ekskursiya, kartinalar galeriyasi, arxitektura yodgorliklari shahar 
tashqarisiga sayr va boshq.; 
 sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalari va ijtimoiy-maishiy, madaniy 
oqartuv muassasalariga ekskursiya; 
 ichki va xalqaro transport biletlarini sotib olish; 
 gid (ekskursovodlar) va gid-tarjimonlar xizmati; 
 mehmonxona xizmatlari va qo‘shimcha joylashtirish vositalari xizmatlari; 
 umumiy ovqatlanish korxonalari xizmatlari; 
 avtotransport prokati; 
 xorijga chiqish vizalarini olishga so‘rovlarni rasmiylashtirish; 

---

304 
 sug‘urta polislarini sotish; 
 sport va madaniy tadbirlarga kirish biletlarini sotish; 
 suvenirlar, pochta otkritkalari, yo‘l ko‘rsatkichlar, markalar va boshq. 
sotish; 
 valyuta almashtirish; 
 turistik va sport anjomlarini ijaraga olish. 
Shunday qilib, turagentlikning asosiy funksiyasi – bu:
 turoperatorlar, mehmonxona va transport korxonalari, ekskursiya 
byurolari, sayr-tomosha korxonalari va boshqa turistik xizmatlarni 
yetkazib beruvchilar bilan ular ishlab chiqadigan xizmatlarni chakana 
haridorlarga sotish huquqini olish maqsadida agentlik munosabatlarini 
o‘rnatish; 
 o‘zining turistik xizmatlar mikro bozorida harakatlanishni tashkil qilish, 
shu maqsadda pochta reklamalari, telefon orqali murojaat, shaxsiy aloqa 
va boshqalardan foydalanish; 
 potensial haridorlarni sotiladigan xizmatlar va ularni sotish tartibidan 
xabardor qilish; 
 haridorlarni tanlangan turlar (xizmatlar) ga talabnoma olish va bu 
talabnomalarni turoperator yoki boshqa xizmatlar yetkazib beruvchilarga 
ularni bronlashtirish va tasdiqlash uchun uzatish; 
 haridordan tur (xizmat) uchun to‘lov haqi qabul qilingani tasdig‘i 
olingacha, zarur turhujjatlar rasmiylashtirish va o‘z vaqtida turoperatorga 
yoki boshqa xizmat yetkazib beruvchiga tegishli summa o‘tkazishga 
taqdim etiladi, xorijga tur sotishda vizani rasmiylashtirish, turoperatorga 
berish uchun haridorning xorijga chiqish pasporti qabul qilinadi; 
 turoperator yoki boshqa xizmat yetkazib beruvchi tashabbusi bilan turning 
o‘zgartirilgani yoki bekor qilingani haqidagi ma’lumot haridorga 
yetkaziladi; 
 haridordan qabul qilingan va turoperatorga yoki boshqa xizmatlarni 
yetkazib beruvchiga uzatilgan haridor talabnomalari o‘zgartirilishi yoki 
sotib olingan tur (xizmat) ni bekor qilinishi; 
 turoperator yoki boshqa turistik xizmatlarni yetkazib beruvchi oldida 
barcha amalga oshirilgan sotuvlar haqida muntazam hisobot berish; 
 haridordan sotib olingan xizmatlarni bekamu – ko‘st bajarilishi bo‘yicha 
shikoyatlarni bartaraf etishda ko‘maklashadi; 
 turagentlik bozordagi vaziyat haqida, turistlar bildirgan tanqidiy fikrlar va 
istaklar to‘g‘risida axborotlar yig‘adi va ularni turoperator va boshqa 
xizmat yetkazib beruvchilarga uzatadi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan xalqaro turistik sayohatlarni tashkil qilishning 
ana’anaviy tarkibi bilan bir qatorda (turoperatorlar va turagentliklar) bu sohaga 
boshqa soha tashkilotlari tobora ko‘proq kirib faol harakat qilishayapti. Bunda 
xalqaro aviakompaniyalar, mehmonxona zanjirlari, banklar, sug‘urta jamiyatlari, 
savdo uylari, o‘zlarining asosiy vazifalari bilan birga turistik xizmatlar sotish bilan 
shug‘ullanuvchi savdo tarmoqlari ko‘zda tutilmoqda. Masalan, aviakompaniya avia 
bilet sotishda haridorga mehmonxona, transfer, boradigan manzilda ekskursiya 

---

305 
bronlashtirishni taklif qiladi. Bunday tashkilotlar uchun umumiy bo‘lgan sabab 
shuki ushbu sohalarda ortiqcha kapital hosil bo‘lgan. Bu esa xalqaro turizmni 
rivojlantirish uchun ko‘p yillar oldin istiqbollarini ishlab chiqishga qulay sharoit 
yaratadi. 
Turistik biznesga o‘z kapitallarini sarflar ekan, bu tashkilotlar avvaloboshdan 
turistik bozorda raqobat kurashida ustunlikka erishish imkoniga egadirlar. Chunki 
o‘z xususiy sotish tarmoqlari (chakana sotish punkti), masalan, bilet kassasi, bank 
bo‘lish, sug‘urta agenti, shuningdek yaxshi yo‘lga quyilgan avtomat bronlashtirish 
tizimi, qaysikim turistik xizmatlarni sotish uchun qo‘llaniladigan keng 
imkoniyatlarga egadir. Bunday noan’anaviy sayohat tashkilotchilari rolini global 
taraqqiyot jarayonida oshishi, turistik bozorda turoperatorlar va turagentlar uchun 
murakkab vaziyatning paydo bo‘lishiga olib keladi.