O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Turizmda maxsus tashkil qilinadigan kuzatuvlar. Turistik oqimlar va 
harajatlar aniq hisobi turizm statistikasi bosh usullari - chegaraga va joylashtirish 
vositalariga kelganlarni qayd etish, shuningdek bank usullari – maxsus kuzatuvlar 
tashkil etish bilan birgalikda olib borilganda ortadi. Immigratsiya xizmati tomonidan 
taqdim etiladigan hisobot, turistlarni qabul qilish bo‘yicha korxonalar, banklar va 
valyuta almashtirish punktlari hisobotlari asosiy statistik axborotlar manbai bo‘lib 
xizmat qiladi. Ammo ommaviy-iqtisodiy murakkab hodisalar singari u turizmning 
hamma tomonlarini qamrab olish imkoniyatiga ega emas.
Shuning uchun ham uning bir qism ma’lumotlari maxsus statistik kuzatuvlar 
yordamida olinadi. Ularning axborotlari kelib tushishi chog‘ida ishlanadi. So‘ngra 
tizimlashtiriladi, hisobdorligi to‘ldiriladi va turistik faoliyatning alohida qirralarini 
sinchiklab o‘rganishga imkon beradi. 
Tekshiruv o‘tkazish kata tayyorgarlik ko‘rishni talab qiladigan juda murakkab 
ish bo‘lib, u olinadigan ma’lumotlarning to‘liqligini, ularni ishnochligini, birxilligini, 
o‘z vaqtidaligi va taqqoslanganini ta’minlashi lozim. Ma’lumotlarni yig‘ish oldindan 
ishlab chiqilgan reja bo‘yicha amalga oshiriladi. Rejada kuzatuvning metodologik, 
metodik va tashkiliy masalalari aks etadi. Unda maqsadi qo‘yiladi, ob’ekti va kuzatuv 
birligi ajratiladi, hamda tekshiruv dasturi tuziladi. 
Har qanday statistik kuzatuvni rejalashtirishda eng avvalo uning aniq 
maqsadlari shakllantiriladi. Xuddi ana shu vazifalar ruyxatini aniqlashtiradi va 
statistik kuzatuvlar jarayonida olinadigan ma’lumotlarni aniqlaydi. Turistik 
tekshiruvlarning ko‘proq tarqalgan maqsadlari alohida mamlakatlar bo‘yicha 
kelishlar sonini (chiqib ketish oqimi uchun chiqishlar) belgilash hisoblanadi. Unda 
tashrif buyuruvchilarning jinsiy tarkibi, yoshi, oilaviy ahvoli, fuqaroligi, 
ma’lumotlilik darajasi va boshqalar ifodalanadi.
Turistik tekshiruvlarda safarning o‘ziga alohida e’tibor qaratiladi. Boriladigan 
joyi, ko‘zlangan masofa, transport turi, bo‘lish davomiyligi, joylashtirish tipi va 
boshqalar ko‘zda tutiladi. 
Tashrif buyuruvchilarni tekshirishdan maqsad – Aruba oroliga (Kichik Antil 
orollari arxipelagi, Vest-Indiya) uyushtiriladigan sayohatlarni muntazam har uch 
oyda bir marta ko‘zdan kechirishdan iborat. Ya’ni turistlar tarkibini aniqlash, orolga 
asosiy turistik oqimni tashkil qilayotgan mamlakatlar, tashrif buyuruvchilar 
tomonidan turistik yo‘nalish sifatida Arubani tanlanishi, ularning Arubada bo‘lish 
chog‘ida harajatlari kattaligi, taklif qilingan turistik mahsulotlardan qoniqish darajasi 
kabilar e’tiborga olinadi. Bu axborotlar marketing strategiyasini ishlab chiqish va 
amalga oshirish, taklif qilinayotgan turistik mahsulotlarni takomillashtirish yoki 
yangilarini yaratish uchun zarurdir. 
Maqsadni tanlash bilan bir qatorda kuzatuv ob’ekti ajratiladi. Ya’ni olinadigan 
ma’lumotlar mohiyati o‘rganiladi. Kuzatuv ob’ektini aniqlashda o‘rganilayotgan 

---

69 
statistik ma’lumot aniq chegarasini belgilash talab etiladi. Bir holatda bu ish 
maqsadlarida safar qilayotgan shaxs, boshqasida shaxsiy avtomobilda sayohat 
qiluvchi, uchinchisida esa faqat Yevropadan yoki boshqa biror mamlakatlar 
(hududlar)dan kelayotgan turistlar bo‘lishi mumkin.