O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Rasm 6 
Tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol 
 qiluvchilarning o‘zaro aloqadorligi 
 
Tovarlar
 
 
 
 
 
 
Xizmatlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Manba:
A.Yu.Aleksandrova. Mejdunarodniy turizm. M., 2004. 
Xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol qilish ajralmasligida sotuvchi va mijoz 
o‘rtasidagi aloqa darajasi turlicha bo‘lishi mumkin. Ayrim xizmatlar buyurtmachi 
bo‘lmagan paytda ko‘rsatiladi (avtomobillarni ta’mirlash). Boshqa xizmatlar yozma 
aloqalar yordamida taqdim etiladi (kurslarda o‘qiyotganlar) yoki texnik vositalar (pul 
berish, bilet sotish bo‘yicha avtomatlar). Ammo xizmatlarning ko‘pchilik turlari 
Ishlab chiqarish 
Sotish 
Saqlash
Bir paytda ishlab 
chiqarish va iste’mol 
qilish 
Sotish 
Iste’mol qilish 

---

111 
sotuvchi va haridorlarni bevosita jips aloqada bo‘lishini taqoza etadi. Masalan, 
kurortda mijozsiz va tibbiy xodimsiz davolash mumkin emas, restoranda xizmat 
ko‘rsatish bevosita keyingi paytda ofitsiantlar rabotlarga almashtirilayotgan bo‘lsada, 
umumiy ovqatlanish korxonalari xodimlari bilan bog‘langan xizmatlar ishlab 
chiqarish jarayonida sotuvchi va haridor rolini o‘zgarishi bilan bog‘langan. Mijoz 
xizmatni faqat iste’mol qilmaydi uni ishlab chiqarish va yetkazishga ham qo‘shiladi. 
Xizmat ko‘rsatish sohasida takror ishlab chiqarish fazalari barcha jarayonlarida 
haridorning ishtirok etishi shuni bildiradiki, yetkazib beruvchi nimani qanday ishlab 
chiqarayotgani haqida qayg‘urishi kerak. Haridor huzurida sotuvchi xulqi xizmatlarni 
takrorlash ehtimollarini belgilab beradi. 
Tadqiqotlar ko‘rsatadiki, xizmatlarni sotish shaxsan katta ishtirokni va tovarni 
sotishga nisbatan haridordan axborot olishni ko‘proq talab qiladi. 
Haridor ko‘pincha sotuvchi o‘ziga xos xizmat eksperti sifatida qaraydi, bu 
borada uning bilimiga umid bog‘laydi. Shu ma’noda deyarli doimiy ravishda sotuvchi 
xizmati uning ajralmas qismi sifatida qabul qilinadi. Shuning uchun mijoz bilan 
bevosita alohida bo‘ladigan xodimni to‘g‘ri tanlash va o‘qitish bizning davrimizda 
ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xizmat sifati xodimlarni kasb mahoratlariga, 
haridorlar talabi qondirilishiga va oxir oqibat firmalarning raqobatdoshliklariga 
bog‘liq.