O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Qubbalar va ularni hisoblash 
Qubbalar, ayniqsa elimlangan yog‘och qurilmali qubbalar katta ravoq oraliqdagi 
jamoat imoratlarini yopishda keng qo‘llaniladigan samarador qurilma hisoblanadi. 
Diametri 50...100 m. oraliqda bo‘lib balandligi diametrining 1/2... 1/6 nisbatida 
bo‘ladi. Qubbalar tashqi ko‘rinishiga, me’morchilik, texnologik jarayonlarga 
asoslanib tanlanadi. Konstruktiv tuzilishiga qarab esa, yupqa devorli, qubba-qobiq, 
qavurg‘asimon, aylanma-qavurg‘asimon va boshqa bo‘ladi. Hozirgi vaqtda asosan 
qavurg‘asimon (a) va aylanma qavurg‘asimon (b) qubbalar keng qo‘llaniladi 
12.5-rasm. Qubbalar: a) qovurg‘asimon; b) aylanma qovurg‘asimon. 
Oralig‘i 12-35 m bo‘lgan imoratlarda yupqa devorli qubbalar qo‘llanilsa, 35-120 
m. imoratlarda qavurg‘asimon va aylanma-qavurg‘asimon qubbalar keng 
qo‘laniladi. 
Qavurg‘asimon qubbalarda egilgan qavurg‘alar bir-xil masofada meridian 
bo‘ylab joylapggirilgan bo‘lib tayanchda oralaridagi masofa katta, cho‘qqida esa 
kichik bo‘ladi. 
Halqalar elimlangan yog‘och yoki metall elementlardan yasalib aylana yoki 
ko‘pburchak shaklida bo‘ladi. Qavurg‘alarga sarrovlar va taxta to‘shamalar yoki 
yopmalar joylashtiriladi. Arkalar orasidagi masofa 0,8...1,5 m oralig‘ida bo‘lib, 
qavurg‘alarning balandligi qubba oralig‘ining 1/75 nisbatidan kam bo‘lmasligi 
kerak. Taxta to‘shamalar uchun qalinligi S=19...25 mm bo‘lgan taxta 
materiallaridan foydalaniladi. Ustki himoya qavati va ishchi qavat bir-biri bilan 
45°gradus burchak ostida biriktiriladi. 
Ustki va pastki xalqalarga birikish tugunlari eng javobgarli tugun bo‘lib 
ko‘pincha taqab biriktiriladi. 

---

Aylanma-quvurg‘asimon qubbalar ham xuddi qavurg‘asimon qubbalardek 
elementlardan iborat bo‘ladi. Bundan tashqari yuqori va pastki halqalar oraliqlarida 
qo‘shimcha halqalar joylashtirilgan bo‘ladi. Bu halqalar to‘g‘ri chiziqli elimlangan 
yog‘och elementlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu elementlar qavurg‘alar va 
halqalarni biriktirib bir butun yaxlit fazoviy qurilma tashkil qiladi. 
Bu turdagi qubbalar xuddi statik noaniq fazoviy sterjenli sistemalardek o‘z 
og‘irligi va qor ta’siriga hisoblanadi (yuk bo‘ylama yo‘nalishida tekis 
taqsimlangan deb shartli ravishda qabul qilinadi) 
Qavurg‘alarda 2 xil moment (musbat va manfiy) bo‘ylama va ko‘ndalang 
kuchlar paydo bo‘ladi (13.6-rasm). 
Meridian elementlar va qavurg‘alar T
1 
kuchni, aylana bo‘ylab joylashgan taxta 
to‘shamalar siljituvchi S kuchni qabul qiladi. 
Qubbaga simetrik bo‘lmagan yuk ta’sir qilganda kuchlanganlik holati 
quyidagicha bo‘ladi. T
1 
+ T
2 
= qR 
q – sferik yuzaga to‘g‘ri keladigan 
bosim; R – qubba radiusi 
O‘z og‘irligidan paydo bo‘ladigan 
zo‘riqish 
12.6-rasm. 
T
1
= -q  R/(1+cos); 
T
2
= -q  R(cos – 1/cos). 
2. Qor ta’siridan paydo bo‘ladigan zo‘riqish (12.6-rasm). 
Qor yukidan paydo bo‘ladigan zo‘riqishlar kosinuslar qoidasi asosida 
aniqlanadi. 
P = p
0 
 cos;. demak, T
1 
va T
2 
zo‘riqishlar esa 
T
1
= p
0 
 R/2; T
2
= ½ Pcos2. 
12.7-rasm. 
3. SHamol ta’siridan hosil bo‘ladigan zo‘riqish (13.8-rasm). 

---

2
12.8-rasm. 
Siqiluvchi halqalardagi zo‘riqish 
N
k
= T
1
e
k 
cos
k 
Halqaning turg‘unligi esa qo‘yidagi formula bilan aniqlanadi. 

kr
= 3E
k
J
k
/r
k
F
k 
 R
c
.