O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Konstruktiv tirnoq o‘yib birikish. 
YOg‘och konstruksiyalarda tirnoq o‘yib biriktirishning quyidagi turlari, ya’ni 
yarim yog‘och biriktirish (a), taxtaning yon qirrasi bo‘ylab tirnoq o‘yib biriktirish 
(b), qiyshiq o‘yib biriktirish (v), taxtalarning yon qirralari bo‘ylab "shpunt" 
biriktirish (g) (7.1-rasm). 
8.1-rasm. 
Qarama-qarshi taqab biriktirish. 
Bunday birikmalar juda oddiy va ishonchli hisoblandi. Bu turdagi birikmalar 
cho‘zilishga yomon ishlaydi, shuning uchun egiluvchi va siqiluvchi birikmalarda 
keng qo‘llaniladi. 
Qarama - qarshi taqab biriktirish bo‘ylama (a), ko‘ndalang (b) va burchak ostida 
(v) bo‘ladi (8.2-rasm). 
Qiyshiq yoki burchak ostida taqab biriktirish asosan qiya joylashgan 
elementlarni biriktirishda keng ko‘llaniladi. 
Bir va ikki tishli tirnoq o‘yib biriktirish. 
Bir va ikki tishli tirnoq o‘yib biriktirish asosan kichik ravoqli, yaxlit 
elementlardan tayyorlangan fermalarning tugunlarning tayanch va boshqa 
tugunlarini biriktirish uchun ishlatiladi. 
Birikmalarning mustahkamligi ko‘p jihatdan elementlar orasidagi burchaklarga 
va o‘yib olingan maydonning o‘lchamlariga hamda yoriladigan yuzaning 
uzunligiga bog‘liq. SHu sababli, birikmalarni loyihalashda elementlar orasidagi 
burchakka va tugunning markazlashishiga asosiy e’tibor qaratiladi. Normaga 
asosan yoriladigan maydonning uchunligi (l
yor
) element balandligining (h) bir
yarim barobaridan kichik bo‘lmasligi kerak, ya’ni l
yor 
 1,5h ga teng bo‘ladi. O‘yib 

---

olingan qismining o‘lchami ham (h
o‘
) element balandligiga mos ravishda tanlanadi 
va quyidagi qiymatga h
o‘
= 1/3h teng bo‘ladi. 
8.2-rasm. 
8.3-rasm. Bir tishli tirnoq o‘yib biriktirish. 
Boltli birikmalar. 
Boltlar deb standartlashtirilgan po‘lat biriktiruvchi mahsulotlarga aytiladi. 
YOg‘och konstruksiyalarni biriktirish uchun diametri 12, 16 va 20 mm bo‘lgan 
boltlar keng qo‘llaniladi. 
8.4-rasm. Boltli birikmalar: a) bolt; b) boltli birikma; v) hisobiy sxemasi. 
Boltlarni birikmalarga o‘rnatishda elementlardagi teshiklarning diametriga 
boltlarning diametriga teng qilib tayyorlanadi. Boltning diametri 12 mm dan kichik 
bo‘lmasligi va umumiy qalinlikning 1/20 nisbatiga teng bo‘lishi kerak. Boltlar 

---

cho‘ziluvchi, va egiluvchi bo‘lib ularning mustahkamligi qo‘yidagi formula bilan 
tekshiriladi. 
  
N 
 R 
A 
c 
 0,8
, 
(8.1) 
bu erda N – ta’sir qiluvchi yuk. 
A - element kesim yuzasi 
R
c 
- po‘latning hisobiy qarshiligi 
Boltlar to‘g‘ri chiziqli va shaxmat usulida joylashtiriladi. 
8.5-rasm. Boltlarni joylashtirish sxemasi.