O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

II bob. Moliyaviy investitsiyalarning auditining amaliy jihatlari va uni 

yaxshilash yo’llari 

 

2.1. Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarning auditi. 

 

 

Har  qanday  faoliyat,  xususan  auditorlik  faoliyati  ham  samarali  bo‘lishi 

uchun  dastavval,  uning  puxta  va  aniq  rejasi  yoki  dasturini  tuzish  lozim.  Ularning 

mazmuni  qo‘yilgan  maqsad  va  uni  bajarish  uchun  belgilangan  aniq  vazifalardan 

kelib chiqadi.  

  Investitsiyalar auditini rejalashtirish chog‘ida auditorlik tashkiloti tomonidan 

qo‘llaniladigan  me’yorlar  №3  «Auditni  rejalashtirish»  nomli  auditorlik 

faoliyatining 

milliy 

standarti 

(AFMS) 

bilan 

belgilanadi. 

Yuqorida 

ta’kidlanganidek,  audit  rejasini  puxta  tuzmasdan  sifatli  auditorlik  tekshiruvi 

o‘tkazish  mumkin  emas.  Amalda,  investitsiyalar  auditini  rejalashtirish  jarayoni 

auditorlik  tashkiloti  bilan  xo‘jalik  yurituvchi  subyekt  o‘rtasida  shartnoma 

tuzilgunga  qadar  boshlanadi.  Bu  holat  ko‘p  hollarda,  agar  mijoz  bilan  shartnoma 

tuzilmasa,  auditni  rejalashtirish  bilan  bog‘liq  xarajatlar  qaysi  manbalar  hisobidan 

mablag‘  bilan  ta’minlanishi  to‘g‘risidagi  savolni  yuzaga  keltiradi.  Keyinchalik 

shartnoma  tuzilgan  holda  auditni  dastlabki  rejalashtirishga  doir  ishlar  qiymati 

o‘tkaziladigan  auditorlik  xizmatining  umumiy  qiymatiga  qo‘shiladi,  aks  holda  u 

auditorlik  tashkilotining  mablag‘lari  hisobidan  amalga  oshirilishi  lozim. 

Rejalashtirish  auditorlik  tekshiruvini  boshlang‘ich  bosqichi  bo‘lib,  auditorlar  reja 

tuzilgunga  qadar  bevosita  tekshiruv  jarayonini  boshlamasliklari  lozim.  Standartga 

muvofiq auditni rejalashtirish quyidagi bosqichlarga bo‘linadi:  

a) auditni dastlabki rejalashtirish; 

b) auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish; 

      v) audit dasturini tayyorlash va tuzish. 

Bugungi kunda korxonalarda moliyaviy investitsiyalar auditini o’tkazishda 

auditning dastlabki va umumiy rejasini tuzishda turli xildagi yondashuvlar mavjud. 

Hozirda moliyaviy faoliyat korxonalarning asosiy bo’lmagan faoliyatiga kiradi va 

ushbu faoliyat bilan bog’liq operatsiyalar uncha ko’p bo’lamaganligi sababli 

auditni dastlabki va umumiy rejalarini tuzish muhim ahamiyat kasb etmaydi. 

Auditor faqatgina auditning dasturini tuzib unga muvofiq auditni o’tkazishi ham 

mumkin va amaliyotda bunday holatlarni ko’plab uchratamiz. Biroq bozor 

munosabatlarining tobora rivojlanib borishi moliya bozorining birlamchi va 

ikkilamchi bozorlarini vujudga kelishi, moliyaviy faoliyat bilan shug’ullanuvchi 

bir qancha yirik korxonalarning paydo bo’lishiga olib keldi. Jumladan, banklar, 

investitsiya kompaniyalari va investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi sug’urta 

kompaniyalarida moliyaviy investitsiyalar auditi o’tkazilganda auditning dastlabki, 

umumiy rejalari va dasturini tuzish g’oyat muhim ahamiyatga ega. Biroq, biz 

bugungi kunda ko’proq ishlab chiqarish korxonalarining investitsiya faoliyatining 

auditi masalalariga to’xtalib, xo’jalik yurituvchi subyektlarda uzoq muddatli 

moliyaviy investitsiyalar auditi masalalarini kengroq yoritamiz.  

---

 

18 

Biz quyida MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIK misolida uzoq muddatli 

moliyaviy investitsiyalar auditini ko’rib chiqamiz. Ushbu korxona to’g’risidagi 

batafsil ma’lumotlar 4-5-6 ilovalarda keltirilgan.  

Korxona bilan tanishish va uni o’rganish jarayonida shu narsa ma’lum 

bo’ldiki, ushbu korxonada moliyaviy investitsiyalar bo’yicha audit o’tkazilmagan. 

Buning asosiy sababi korxonaning uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarining 

so’nggi yillarda keskin kamayib ketishidir (2.1.1-rasm).