O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

2.1.2-jadval* 

T/R 

 

Xo’jalik operatsiyalarining 

mazmuni 

Schyotlarning bog’lanishi 

debet 

Kredit 

1. 

Moliyaviy investitsiyalar asosiy 

vositalar berish yo’li bilan 

kiritilganda 

0610 

9210 

2. 

Moliyaviy investitsiyalar nomoddiy 

aktivlar va materiallar berish yo’li 

bilan xarid qilinganda  

0610 

9220 

3. 

Moliyaviy investitsiyalar mahsulot, 

tovar, ish, xizmatlarni berish yo’li 

bilan kiritilganda  

0610 

9010, 

9020, 

9030 

4. 

Moliyaviy investitsiyalar qimmatli 

qog’ozlarni xarid qilish yo’li bilan 

kiritilganda 

0610 

5010- 

5530  

5. 

Uzoq muddatli investitsiyalar qisqa 

muddatli investitsiyalar tarkibiga 

o’tkazilganda 

5810-5830 

0610-0690 

6. 

Qimmatli qog’ozlarning xarid va 

nominal qiymatlari o’rtasidagi farq: 

0610 

 

9590 

 

---

 

21 

a) nominal qiymati xarid qiymatidan 

yuqori bo’lganda 

b) xarid qiymati nominal qiymatdan 

yuroqi bo’lganda  

 

 

9690 

 

 

0610 

7. 

Uzoq muddatli moliyaviy 

investitsiyalarning qaytarilishi  

5110-5530 

0610 

8. 

Uzoq muddatli moliyaviy 

investitsiyalar tarkibidagi qimmatli 

qog’ozlarning sotilishi 

9220 

0610 

  *Izoh: 21-son BHMS talablari asosida tayyorlangan. Muallif ishlanmasi. 

 

Auditor  uzoq  muddatli  moliyaviy  investitsiyalar  bo’yicha  xo’jalik  operatsiyalar 

yuqoridagi  jadvaldagi  yozuvlarga  muvofiq  kelganligini  tekshiradi.  MCHJ  “Sam-

Praga-Pivo”XIIKda  uzoq  muddatli  moliyaviy  investitsiyalar  bo’yicha  qilingan 

yozuvlar  (5-ilovaga  qarang)  tekshirilganda  21-son  BHMS  talablaridan  chetlanish 

aniqlanmadi. Korxonaning moliyaviy investitsiyalardan oladigan daromadlari 9520 

- «Dividend ko‘rinishidagi daromadlar», 9530 - «Foiz ko‘rinishidagi daromadlar» 

va  9560  -  «Qimmatli  qog‘ozlarni  qayta  baholashdan  olinadigan  daromadlar» 

schyotlarida  hisobga  olinadi  va  «Mahsulot  (  ish,  xizmat)lar  tannarxiga 

qo‘shiladigan  mahsulot  ishlab  chiqarish  (ish  bajarish,  xizmat  ko‘rsatish)  va 

realizatsiya  xarajatlarining  tarkibi  hamda  moliya  natijalarini  shakllantirish  tartibi 

to’g’risidagi  Nizom»  ga  muvofiq  moliyaviy  faoliyatdan  olingan  daromadlar 

qatoriga  kiritiladi.  Auditor  ushbu  daromadlarning  belgilangan  tamoyillar 

(hisoblash)  ga  muvofiq  tan  olinganligi  va  hisobda  to’g’ri  aks  ettirilganligini 

tekshiradi.  Biz o’rganayotgan  korxonada  2010  yil 31 dekabrda  olingan  moliyaviy 

yordamga quyidagi buxgalteriya yozuvi qilingan (5-ilovaga qarang): 

Debet 0610 –“Qimmatli qog’ozlar”, 83150 so’m. 

Kredit 9590 –“Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari”, 83150 so’m. 

Ushbu yozuv to’g’ri amalga oshirilgan va 21-son BHMS talablariga mos keladi.  

  Korxonaning moliyaviy investitsiyalardan olgan barcha daromadlari soliqqa 

tortish maqsadida ikkita guruhga bo‘linadi: 

* 

 umum qabul qilingan tartibda realizatsiyadan tashqari daromadlar tarkibida 

soliqqa tortiladigan daromadlar (hamkorlikdagi faoliyatdan olingan daromadlar); 

* 

 maxsus  tartibda  soliqqa  tortiladigan  daromadlar.  Bularga  aksiyador  - 

korxonaga tegishli va bu qimmatli qog‘ozlar egasining emitent - korxona foydasini 

taqsimlashda  ishtirok  etish  huquqini  tasdiqlovchi  aksiyalar  bo‘yicha  olingan 

daromadlar; 

 O‘zbekiston  Respublikasi  davlat  qimmatli  qog‘ozlari  va  mahalliy  organlar 

qimmatli  qog‘ozlari;  O‘zbekiston  Respublikasi  hududida  tashkil  qilingan  boshqa 

korxonalar  ustav  kapitalida  hissa  qo‘shib  ishtirok  etishdan  olingan  daromadlar. 

Bunday  daromadlar  belgilangan  foiz  stavka  bo‘yicha  soliqqa  tortiladi  va 

daromadlarni to‘lash manbalaridan to‘lanadi.  

 

Yuqorida aytib o’tilgan ishlar bajarilgandan so’ng  moliyaviy investitsiyalar 

bo’yicha    joriy  hisob  registrlaridagi  ma’lumotlar  moliyaviy  hisobotdagi 

---

 

22 

ma’lumotlar  bilan  taqqoslanadi.  Bunda  auditning  solishtirish  usulidan  keng 

foydalaniladi.  Ushbu  jarayon  yakunlangandan  so’ng,  audit  natijalari  auditor 

tomonidan  tuzilgan  auditorlik  hisobotida  umumlashtiriladi  va  hisobotni  tuzgan 

auditorlar,  auditorlik  tashkiloti  rahbarining  imzosi  bilan  tasdiqlanadi.  Ushbu 

hisobotga asosan korxonada o’tkazilgan  auditorlik tekshiruvi natijasida auditorlik 

xulosasi  beriladi  va  u  auditorlik  tashkiloti  rahbarining  imzosi  bilan  tasdiqlanadi. 

Audit  nazariyasidan  bizga  ma’lumki,  jahon  amaliyotida  auditorlik  xulosasining 

to’rtta,  mamlakatimizda  esa  ikkita:  ijobiy  va  salbiy,  turlari  mavjud.  Auditorlik 

xulosasining tuzilishi va mazmuni 3-ilovada keltirilgan.   

 

Xulosa qilib aytganda, korxonalarda uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar 

auditi 

yuqorida 

keltirilgan 

ketma-ketlik 

va  ko’rsatilgan  jarayonlardan 

foydalanilgan holda amalga oshiriladi.  

---

 

23 

2.2. Qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalarning auditi. 

 

 

Korxonalar  o’z  faoliyatlarida  qisqa  muddatli  investitsiyalarni  amalga 

oshiradilar.  BHMS  №12  “Moliyaviy  investitsiyalar  hisobi”da  qisqa  muddatli 

moliyaviy  investitsiyalarga  quyidagicha  ta’rif  berilgan:  “Qisqa  muddatli  (joriy) 

investitsiyalar  –muomala  muddati  12  oydan  oshmaydigan  oson  realizatsiya 

qilinadigan  investitsiyalar”.

8

  Bu  xarakterdagi  investitsiyalar  ko’pincha  qisqa 

muddatda  qimmatli  qog’ozlarni  sotib  olish,  boshqa  korxonalarga  belgilangan 

foizlarda  (ba’zan,  foizsiz  ham  bo’lishi  mumkin,  korxonalar  o’rtasida  tuziladigan 

shartnomaga  bog’liq)  beriladigan  qisqa  muddatli  qarzlar  va  boshqa  joriy 

investitsiyalar kiradi.  

Biz tadqiq etayotgan MCHJ “Sam-Praga-Pivo”XIIKda 2009 yildan boshlab 

qisqa muddatli investitsiyalar amalga oshira boshlangan.  Korxona ma’lumotlariga 

ko’ra ushbu korxonada qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalarning barchasi qisqa 

muddatli qarzlar hisobiga amalga oshirilgan (4-5-ilovalar).    

Qisqa  muddatli  investitsiyalar  auditi  ham  xuddi  uzoq  muddatli  moliyaviy 

investitsiyalar auditi singari amalga oshiriladi. Faqatgina qisqa muddatli moliyaviy 

investitsiyalar  auditining  asosiy  farqli  tomoni  ushbu  turdagi  investitsiyalarning 

analitik va sintetik hisobini tekshirishdir. 

Korxonalarda qisqa muddatli investitsiyalarni hisobga olish, ular bo’yicha analitik 

va  sintetik  hisobni  yuritish  uchun  21-son  BHMSda  5800—“Qisqa  muddatli 

investitsiyalarni  hisobga  oluvchi  schyotlar”  tizimida  quyidagi  analitik  schyotlar 

ko’zda tutilgan: 



  5810—“Qimmatli qog’ozlar”. 



  5820—“Berilgan qisqa muddatli qarzlar”. 



  5890—“Boshqa joriy investitsiyalar”. 

Auditor  qisqa  muddatli  moliyaviy  investitsiyalar  bo’yicha  sodir  bo’lgan  xo’jalik 

operatsiyalarini  quyidagi  buxgalteriya  yozuvlari  asosida  tekshirishi  maqsadga 

muvofiq (2.2.1-jadval).