O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti
Download 3.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Klaster“Giperatsid holatlarda qo‘llaniladigan dori vositalarning tasnifi”
- М-холиноблокаторлар (атропин, гастрозепин)
- Foydalanilgan adabiyotlar.
- 13-amaliy mashg„ulot. Revmatik va autoimmun kasalliklarni davolashda qo„llaniladigan preparatlarni tanlashga klinik farmakologik yondoshish.
- Talaba bajara olishi lozim
- Fanlararo va fanlar ichra aloqalar
- YAQNDV aktivligi va kimyoviy tuzilishi bo‘yicha tasnifi 365
- Kislota bo‘lmagan unumlar
- YAQNDV ning SOG fermenti selektivligi bo‘yicha klassifikatsiyasi.
- YAQNDV larning tasir mexanizmlari: YAllig‘lanishga qarshi ta’siri
- Isitma tushirish xususiyati
- Immunosupressiv effekti
|
“Mevali daraxt” o„yini “Mevali daraxtni” katta o‘lchamli karton, 8ta varaqa, old tomondan meva rasmi tushurilgan, orqasida savol yozilgan. O‘qituvchi o‘yin qoidalarini tushuntiradi. Talabalar ikki guruhga bo‘linadilar, so‘ng o‘qituvchi umumiy savolni beradi. Har bir guruhdan bittadan talaba navbatma-navbat javob beradilar. Javob to‘g‘ri bo‘lsa o‘qituvchi meva beradi va u daraxtga knopka bilan sanchiladi. Javob berolmasa meva berilmaydi. Qaysi guruh ko‘proq meva yig‘sa o‘sha guruh g‘alaba qozonadi. Savol: Proton pompa ingibitorlariga ko‘rsatmalar: 1.
O‘n ikki barmoqli ichak yara kasalligi 2.
Oshqozon yara kasalligi 3.
Zolinger-Ellison sindromi 4.
YArasiz dispepsiya 5.
Peptik va stressli yaralar 6.
Reflyuksg‘ezofagit 360
Klaster“Giperatsid holatlarda qo‘llaniladigan dori vositalarning tasnifi”
Гиперацид ҳолатларда қўлланиладиган дори воситалар HCl ишлаб чиқарилишини камайтирувчилар Протон помпа ингибиторлари (омепразол, пантопразол )
₂-гистамин
361
VAZIYAT № 1. 45 yoshli bemor klinikaga ovkatdan 15-20 minutdan keyin epigastral soxada og‘rik, engillik keltiruvchi qayt qilish, jig‘ildon qaynashi, suyuq axlat kelishiga shikoyat qilib keldi. Og‘riqqoldirish uchun uyda antatsid preparat kabul kilgan. 1.
2.
Kaysi antatsid preparatlar diareyaga olib kelishi mumkin? 3.
SHu xolat uchun optimal antatsidni tanlang: 4.
Xolat uchun antatsidni dozalash rejimi: 5.
SHu bemorning kasalligi faolligida davolash sxemasini kursating 6.
Ushlab turuvchi dozaga o‘tish vaktini ko‘rsating: 7.
SHu bemor uchun to‘g‘ri ushlab turuvchi terapiyani ko‘rsating VAZIYAT № 2. 35 yoshli bemor klinikaga epigastral soxadagi “ kechki, och qorindagi, tungi “ og‘riqga, jig‘ildon qaynashi, qabziyat, ta’sirchanlik, uyqu buzilishi kabi shikoyatlar bilan keldi. Anamnezidan 2 yildan buyon bemor 12 barmoq ichak yara kasalligi bilan og‘rigan, baxor-kuzgi faolligi bilan. Spazmolitiklarni vena ichiga yuborganda og‘riklar pasayadi.EGDFSda 12 barmoq ichak piyozcha qismining oldingi devorida 0,8-1,0 sm li yara aniqlandi. 1.
Kaysi gurux preparatlarga shu xolatda ko‘rsatma yo‘q? 2.
Kasallikni faol davridagi davolash sxemasini kursating: 3.
Profilaktika davridagi davolash sxemasi: 4.
Surkalfatning kaysi nojuya ta’siri distenzion kolitlarda ichishni cheklaydi: 5.
N 2 -gistamin blokatorlari qo‘llanilishida bekor qilish sindromi asosida nima yotadi: 6.
Kaysi N 2 -blokator uchun antiandrogenlik xususiyat yukori 362
1. MIT kasalliklarini turlari 2. Turli xil MIT kaslliklarida bemorlarning klinik xarakteristikasi 3. MITga ta’sir etuvchi dori vositalarining zamonaviy tasnifi 4. MITga ta’sir etuvchi turli gurux vositalarning farmakodinamik effektlari va farmakokinetik ko‘rsatkichlari 5. MITga ta’sir etuvchi k dori vositalarining nojo‘ya ta’sirlari, profilaktika va antiaritmiklar dozasi oshib kenganda korreksiya yo‘llari
1. Mavlyanov I.R., Kats P.S., Maxkamova R.K. Klinik farmakologiya. Toshkent. 2012
2. Mamatov YU. Klinik farmakologiya, Toshkent, 2010. 3. Kats P.S., Mavlyanov I.R., Maxkamova R.K., Daminova L.T. Klinik farmakologiya. (ratsional farmakoterapiya masalalari) T., 2004. 264 s. 4. Belousov YU.B. Klinicheskaya farmakologiya i farmakoterapiya, M., 1997; 2000. 5. Kukes V.G Klinicheskaya farmakologiya, M., 2012 6. Musabaev E.I. i soavt. Disbakterioz kishechnika. Terminologiya, diagnostika i sovremennыe metodы korreksii, 2002. 7. Gastroezofagealnaya reflyuksnaya bolezn. Diagnostiki, lechenie, algoritmы. 2006.
qo„llaniladigan preparatlarni tanlashga klinik farmakologik yondoshish. O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Talabalarning nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalarini qo‘llashda ijodiy fikrlashini rivojlantirish; turli xil klinik xolatlarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish. O‘tkazilayotgan terapiya havfsizligi va effektivligini baholash muddatlarini va tanlov mezonlarini o‘rgatish.
363
Suyak-mushak sistemasi patalogiyasida standart davoga kiruvchi dori guruxlari. - Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalarini ta’sir mexanizmi. - Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalariga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. - YAllig‘lanishga qarshi dori vositalarining nojo‘ya tasiri. - YAllig‘lanishga qarshi dori vositalarini yuqori ahamiyatga ega bo‘lgan o‘zaro ta’siri. - Qabul qilingan yallig‘lanishga qarshi dori vositalari havfsizligi, effektivligi nazorat qilish. Talaba bajara olishi lozim: Muolaja varaqasini ekspert baholash maqsadida bemorlar kuratsiyasini o‘tkazish. - Kuratsiyadagi bemor davolash varaqasiga ekspert baho berish va uning himoyasi. - Quyidagi vaziyatlarga muvofiq tematik bemorlarda farmokoterapiyani muhokama kilish: 1.
kasallikka mos farmokoterapiya davolash standartlarini o‘tkazish; 2.
patologik jarayonga va havf darajasiga qarab preparatlarni induvidual tanlash va dozalash rejimi; 3.
4.
nojo‘ya ta’sirlarini oldindan aniqlash va korreksiyalash; dori vositalarining ratsional va noratsional kombinatsiyalari. Motivatsiya UASHga murojat qilgan umumiy bemorlarning 15-20%ni suyak-mushak sistemasi patalogiyasi tashkil qiladi. Bu kasallik aholining mehnat qobiliyatini pasayishiga olib keladi. Inson umrining o‘rtacha davomiyligi ulg‘ayib borishi va 364
xavf omilarini tarqalganligi bu kasallikni yanada o‘sishiga olib kelmoqda. UASHni asosiy taktikasi kasallikni erta aniqlash va ular xolatini dinamikada kuzatish. Bemorni kasallik turli xil artritlar ko‘rinishida bezovta qiladi, bu patalogiyada og‘riq ko‘proq orqa soxaga tarqalgan, biroz kamroq bo‘g‘imlarda og‘riq kuzatiladi. Ko‘pincha bolalarda suyak-mushak sistemasi kasalliklari asoratlari yuzaga keladi. Suyak-mushak sistemasi kasalliklarini davolash uzoq muddatli kuzatishni talab qiladi, ko‘p bosqichli, moliyaviy jixatdan xam zarar. 40% xollarda uzoq muddatli mehnat faoliyatini buzulishiga olib keladi. Nosteroid yalig‘lanishga qarshi dori vositalarni uzoq muddat qabul qilish OIT yarali o‘zgarishlar, asoratlar,oqibatda bemor o‘limiga olib kelishi mumkin.
Mavzuni o‘qitish talabalarning suyak-mushak tizimi, yurak-qon tomir sistemasi, fiziologiyasi, patofiziologiyasi, yallig‘lanishga qarshi dori vositalarning klinik farmakologiyasi, ichki kasalliklar propedevtikasi, revmatalogiya, terapiyaga oid bazis bilimlariga asoslanib amalga oshiriladi.
Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalar katta gurux preparatlardan iborat bo‘lib, kuchsiz organik kislota unumi hisoblanadi va o‘xshash farmakalogik tasirga ega bo‘lib ko‘pchiligi retseptsiz sotib olinadi. Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalarni asosiy farmakologik tasiri: yallig‘lanishga qarshi, og‘riq qoldiruvchi (analgetik), isitma tushuruvchi (antipiretik) xususiyatlari mavjud, shu xususiyatlari tufayli ko‘plab kasalliklarda qo‘llaniladi. Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dori vositalari kimyoviy tuzilishi va klinik xolatni kechuviga ko‘ra tasnifi mavjud (1-jadvalda). Dori vositalari bir guruxga kirib, kimyoviy tarkibi jixatdan o‘xshasa xam ularning ta’sir effektivligi, nojo‘ya tasirlari har xil. Bulardan eng yaxshi yallig‘lanishga qarshi vositalar - indometatsin va diklofenak, keyingi o‘rinda ibuprofen. Indometatsin indoluksus kislota hosilasi hisoblanib, shu kimyoviy gruppaga kiruvchi etodolakga nisbatan ko‘proq gastrotoksikdir. Preparatlarning klinik effekti bemordagi kasallikning kechishi va turi, bemor individual reaksiyasiga bog‘lik bo‘ladi. YAQNDV aktivligi va kimyoviy tuzilishi bo‘yicha tasnifi 365
YAQNDV yallig‘lanishga qarshi aktivligi bo‘yicha Kislotalar Salitsil kislota unumlari Atsetilsalitsilat kislota (aspirin) Diflunizal Lizinmonoatsetilsalitsilat Pirazolidinlar Fenilbutazon Indoluksus kislota unumlari Indometatsin Sulindak Etodolak Feniluksus kislota unumlari Diklofenak Oksikamlar Piroksikam Tenoksikam Lornoksikam Meloksikam Propion kislota unumlari Ibuprufen Naproksen Flurbiprofen Ketoprofen Tiaprofen kislota Kislota bo‘lmagan unumlar Alkanonlar Nabumeton Sulfonamidlar Nimesulid
366
Selekoksib Rofekoksib YAQNDV kuchsiz yallig‘lanishga qarshi aktivlikka ega Antranil kislota unumlari Mefenam kislota Etofenamat Pirazolonlar Metamizol Aminofenazon Propifenazon Paraaminofenol unumlari Fenatsetin Paratsetamol Geteroariluksus kislota unumlari Ketorolak
YAQNDV larning asosiy tasir mexanizmi - siklooksigenaza (PG-sintetaza) fermentining ingibirlashi natijasida araxidon kislotadan prostaglandin hosil bo‘lishini kamayishidir. Prostaglandinlar xar xil biologik aktivlikka ega: A) PGlar yallig‘lanish reaksiyasi mediatorlari hisoblanadi: qon tomirlarning lokal kengayishini chaqiradi va buning natijasida shish, eksudatsiya, leykotsitlar proliferatsiyasi va boshqa mexanizmlar yuzaga kelishiga olib keladi (asosan PG-E2 va PG-I2). B) Og‘riq mediatorlarining retseptorlari sezgirligini (gistamin, bradikinin) mexanik ta’sirchanlikni oshiradi va og‘riq sezgirlik bo‘sag‘asini kamaytiradi. S) Gipotalamusda termoregulyar markazning endogen pirogenlar(interleykin- 1 va boshqalar)ga sezgirligini oshiradi(PG-E2). Bu endogen pirogenlar - mikroblar, viruslar toksini natijasida paydo bo‘ladi. 367
So‘ngi yillarda shu narsa aniq bo‘ldiki YAQNDV kamida, siklooksigenazaning 2 xil izofermentini ingibirlaydi. Birinchi izoferment - SOG-1 fiziologik jarayonlarda ishtirok etuvchi prostaglandinlar ishlab chiqarilishini boshqaradi. Bular esa, oshqozon-ichak traktida shilliq qavat butunligini, buyrakda qon aylanishi va trombotsitlar faoliyatini boshqaradi. Ikkinchi izoferment - SOG-2 yallig‘lanish jarayonida prostaglandin sintezini boshqaradi. Normal sharoitda SOG-2 bo‘lmaydi, u yallig‘lanish jarayonini qo‘zg‘atuvchi to‘qima faktorlari (sitokinlar va boshqalar) ta’sirida hosil bo‘ladi. YAQNDV NYAQDVning tasiri SOG-2ni ingibirlash natijasida yuzaga chiqadi. YAQNDV ning SOG fermenti selektivligi bo‘yicha klassifikatsiyasi. SOG-1 ga yaqqol selektiv munosabatda Aspirin
Indometatsin Ketoprofen Piroksikam Sulindak SOG-1 ga o‘rtacha selektiv munosabatda Diklofenak Ibuprofen Naproksen va boshqalar. SOG-1 va SOG-2 larni teng miqdorda namunali ingibitorlari Lornoksikam SOG-2 ga o‘rtacha selektiv munosabatda Etodolak Meloksikam Nimesulid Nabumeton
Selekoksib 368
Rofekoksib YAQNDV larning tasir mexanizmlari: YAllig‘lanishga qarshi ta’siri: lipidalarning peroksid oksidlanishini to‘xtatatishi, lizosoma membranasining turg‘unligini oshirishi (bu ikki mexanizm xujayraning struktur tuzilishi shikastlanishini oldini oladi), ATF hosil bo‘lishining kamayishi (yallig‘lanishni energiya bilan tamilanishini kamaytiradi), neytrofillar agregatsiyasini tormozlanishi (ulardan yallig‘lanish mediatorlari chiqishini buzadi), revmatoid artrit bilan og‘rigan bemorlarda revmofaktor chiqishini kamaytirishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Og‘riq qoldirish effekti - bu og‘riq impulslarining orqa miyadan uzatilishining buzilish mexanizmi bilan bog‘liq. YAQNDV asosan yallig‘lanishning ekssudatsiya fazasiga ta’sir etadi. Ular yallig‘lanishni proliferatsiya fazasiga tasir etishi bilan kollagen sintezini kamaytiradi va to‘qima sklerozini oldini oladi. Bu preparatlar proliferatsiya fazasiga kamroq tasir qiladi, alteratsiya fazasiga esa tasir qilmaydi. YAllig‘lanishga qarshi ta’siri bo‘yicha GKS DVlari YAQNDV an ustunlik qiladi. GKSlar fosfolipaza A2 fermentini ingibirlab, fosfolipidlar metobolizmini to‘xtatadi, prostoglandinlar bilan bir qatorda leykotrienlarning hosil bo‘lishini kamaytiradi. Analgetik effekti: Asosan, o‘rta va engil intensivlikka ega og‘riqlar (muskul,bo‘g‘im, pay, nerv ildizi, bosh va tish og‘rig‘i) ga tasir etadi. Kuchli vitseral og‘riqlarni qoldirishda narkotik analgetiklardan orqada qoladi. Diklofenak, ketorolak, ketoprofen, metamizol DVlarining og‘riq qoldirish ta’siri etarlicha kuchli ekanligi bir qancha nazorat tajribalarida ko‘rildi. YAQNDV ning buyrak kolikasida effektivligi buyrakda prostaglandin E2 ning kamayishi, buyrakda qon aylanishi pasayishi va siydik hosil bo‘lishini kamayishi bilan bog‘liq . SHuning uchun surunkali buyrak etishmovchiligida qarshi ko‘rsatma bo‘lib hisoblanadi. Buyrak jomida bosimni kamaytirib uzoq analgetik xususiyati namoyon bo‘lishiga olib keladi. Narkotik analgetiklardan ustunligi esa nafas sistemasiga tasir qilmaydi, qaramlik hosil bo‘lishiga olib kelmaydi, eyforiya chaqirmaydi.
xaroratga tasir qilmaydi va shu xususiyati bilan “gipotermik” dori vositalaridan farq qiladi (xlorpromazin va boshqalar).
369
tromboksan sintezini kamaytiradi. Bunday kuchli uzoq antiagregant aktivlikka aspirin ega. Aspirin trombotsitlar agregatsiyasiga ularning umrini oxirigacha tasir qiladi (qaytmas ingibirlaydi). Boshqa YAQNDV larning bunday tasiri kuchsiz va qaytar. SOG-2 izofermentining selektiv ingibitori trombotsitlar agregatsiya xususiyatiga tasir qilmaydi.
ikkilamchi xarakterga ega.
Kapilyarlar o‘tkazuvchanligini
susaytirib, immunokompitent xujayralar antigeni bilan kontaktini qiyinlashtiradi va antiteloni substrat bilan tasirlanishini susaytiradi. Ko‘rsatmalar: Revmatik kasalliklar va tayanch-xarakat tizimi norevmatik kasalliklari; Nevrologik kasalliklar: nevralgiya, radikulit, ishialgiya, lyumbago; Buyrak, jigar kolikasi; Xar xil etiologiyali og‘riqlar, jumladan, bosh og‘rig‘i, tish og‘rig‘i, operatsiyadan keyingi og‘riq; haroratning ko‘tarilishi (38.5 S dan yuqori); Arterial tromboz profilaktikasi; dismenoreya.
ayniqsa, avj olish davrida, buyrak va jigar faoliyatining og‘ir darajali buzilishlari, sitopeniya, individual ko‘tara olmaslik, xomiladorlik, emizish davrida, meda ichak yo‘llaridan qon ketishda. Xomiladorlikda aspirinning uncha katta bo‘lmagan dozasi xavsiz hisoblanadi, lekin tug‘ish oldidan mumkin emas. Indometatsin va fenilbutazion ambulator sharoitda yuqori etibor talab qilinadigan kasb egalariga qo‘llanilmaydi.
qilinadi. Xar qaysi guruxdagi YAQNDV lar turli xil kutilmagan reaksiyalar chaqirishi mumkin. AG yoki YUE bo‘lgan bemorlarga YAQNDV ning buyrak qon aylanishiga iloji boricha kamroq tasir etadigan turi tanlash kerak. Qariyalarda YAQNDV larni mumkin qadar minimal effektiv dozada va qisqa kurslarda qo‘llashga xarakat qilish kerak.
Nojo‘ya ta’sirlari: Hamma YAQNDV lar oshqozon ichak traktida gastroduodenopatiya rivojlanishiga olib kelishining yuqori xavfi bor. YAQNDV larni ko‘tara olish qobilyatini yaxshilash usullari.
370
qo‘llash. Tajribalar shuni ko‘rsatdiki, eng yuqori effektivlikka PG-E2ning sintetik analogi mizoprostol ega bo‘lib, ular YAQNDV lar bilan birga qo‘llanilsa oshqozonda, 12 barmoqli ichakda yara paydo bo‘lishini oldini oladi. Xozirda YAQNDV va mizoprostolni o‘z ichiga olgan kombinirlangan dori vositalar ishlab chiqarilmoqda.
Preparat YAra lokalizatsiyasi Oshqozon 12 barmoqli ichak N 2 -blokator 0 *
+ Omeprazol + +
0 – Mizoprostol + + + profilaktik effekti 0 profilaktik effekti yo‘q - effekti aniqlanmagan * oxirgi malumotlarga qaraganda famotidin yuqori dozada effektiv.
parentral qo‘llashga o‘tish, rektal maxalliy qo‘llashga, ichakda so‘riluvchi dori shaklini qo‘llash yoki dori oldi shakli (sulindak) qo‘llanilishi. YAQNDV lar tasirida chaqiriladigan gastroduadenopatiya maxalliy reaksiya bo‘lib qolmay organning sistem reaksiyasi. 371
izofermentiga yuqori selektiv hisoblangan SOG-2 ingibitorlari kamroq noxushlik chaqiradi: bulardan biri meloksikam, nabumeton xisoblanadi. RA va osteoartroz bilan kasallangan bemorlarda o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki bu DVlar diklofenak, piroksikam, ibuprofen, naproksenga nisbatan yaxshi qabul qilinadi va ularga nisbatan effektivligi kam emas. Bemorda oshqozon –ichak traktida yara rivojlansa YAQNDV larni bekor qilishga to‘g‘ri keladi. RA da YAQNDVlarni qo‘llashni davom ettirish mizoprostol bilan paralel qo‘llash orqali amalga oshiriladi va regulyar endoskopik nazorat qilinadi. Buyraklarga nojo‘ya tasiri. YAQNDV ning nefrotoksik tasiri va kutilmagan reaksiyalar chaqirishi muxim axamiyatga ega. Bu nojo‘ya tasirlar YAQNDV (asosan SOG-1 ingibitorlari)ning buyrakda vozodilatatsiyalovchi prostaglandinlar hosil bo‘lishini so‘ndirishi, hamda buyrak to‘qimasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri toksik tasir ko‘rsatishi bilan bog‘liq. Prostaglandinlarni ingibirlanishi natijasida bu faoliyat boshqaruvini buzilishi buyrakka jarohatlovchi tasir ko‘rsatadi. Fenilbutazon va indometatsin qabul qilganda nefrotoksik sindromli “intersitsial nefrit” (analgetik nefropatiya) rivojlanish holatlari ham kuzatiladi. Ko‘pincha fenatsetinning tasiri havfli hisoblanadi. Nefrotoksik havf omillari: 65 yoshdan oshganlar, jigar sirrozi, o‘tkazilgan buyrak patalogiyalari, qon aylanish hajmini kamayishi, YAQNDV ni uzoq qo‘llash, diuretiklar bilan birga qo‘llash.
Download 3.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|