О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti milliy libos va san’at fakulteti musiqa ta’limi kafedrasi musiqa ta’limi bakalavriyat ta’lim yo’nalishi -bosqich -guruh talabasi

II BOB. BETXOVEN IJODIDA SONATA SHAKLINING O’ZIGA XOSLIGI

2.1. Betxoven ijodida sonata-instrumental janrlarining o'rni va tabiati
Betxoven merosining eng muhim qismi instrumental asarlardir. Uning xarakterli umumlashtirilgan falsafiy tafakkuri tabiiy ravishda nemis zaminida uzoq vaqtdan beri shakllanib, Bax davrida cholg'u adabiyotining eng boy an'analarini yuzaga keltirgan instrumental ifoda shakllariga qaratildi. Bastakor oʻzining deyarli barcha gʻoyalarini oʻzining bevosita salaflari, 18-asr klassiklari tomonidan ishlab chiqilgan sonata janrlarida ifodalagan. Betxoven ijodida bu janrlar misli ko'rilmagan gullab-yashnab, klassik cholg'u ijodining cho'qqisini ko'rsatdi. Qattiq, oqilona klassik sonata Betxoven uchun unga eng yaqin shakl edi. Bu sohada uning ijodiy tajribalari ochildi. Betxoven "sonata" deb o'ylagan; u hatto ko'pincha sonata shaklida improvizatsiya qilgan. Sonataning o'ziga xos xususiyatlari - dramatik qarama-qarshilikdagi qarama-qarshi mavzular, tonal konfliktlar, dinamik rivojlanish, maqsadlilik va keng miqyosdagi rivojlanishning yaxlitligi - Betxovenning sevimli harakat va kurash obrazlarini ifodalash uchun keng imkoniyatlar ochdi. Betxoven uchun shunday organik fikrlash sonata bilan uyg'un ediki, sonata rivojlanishining elementlari ko'pincha uning ishiga boshqa janrlarda (masalan, variatsiyalar yoki rondo) singib ketgan. Bastakorning bitmas-tuganmas fantaziyasi va uning his-tuyg'ularining titanik kuchi hech qachon sonata shakliga zid bo'lmagan. Ushbu shaklning ekspressiv imkoniyatlarini mohirona tushunish kompozitorga uni badiiy tasavvurga to'liq mos ravishda chuqur mahorat va moslashuvchanlik bilan o'zgartirishga imkon berdi. Har bir yangi tasvir nafaqat yangi mavzuni, balki bitta sonata sxemasi doirasida shakllanishning o'ziga xos usullarini ham keltirib chiqardi. Hatto Betxovenning uchta qahramonlik-dramatik simfoniyalarining yagona “dasturi”ni talqin qilishdagi turli tuslar ham ularning sonata shaklining individual xususiyatlarida bevosita aks etgan.
Betxovenning barcha asarlariga singib ketgan sonata tafakkurining birligi, simfonizmga jalb qilish turli janrlarning o'ziga xos xususiyatlarini tekislashga olib kelmadi. Aksincha, Betxoven 18-asr musiqasida ularning har birida topilgan obrazli va ekspressiv imkoniyatlarni katta darajada rivojlantirishga muvaffaq boʻldi. U toʻxtagan barcha janrlar – simfoniya, uvertura, kvartet, kontsert, fortepiano sonatalari individual xususiyatlar bilan ajralib turadi. Shunday qilib, Betxoven simfoniyasi eng umumlashtirilgan, monumental xususiyatga ega bo'ladi va shu bilan birga u ulkan bevosita ta'sir kuchi bilan ajralib turadi. Uvertura bir necha jihatdan simfoniya bilan chambarchas bog'lanadi; lekin u koʻproq teatrlashtirilgan, opera dramaturgiyasi bilan chambarchas bogʻliq va tashqi ifoda shakllarida soddaroqdir. Simfoniklashtirilgan kvartet, bu janrning Gaydn va Motsartning klassik namunalari bilan solishtirganda, Betxoven ijodida ham o'ziga xos o'ziga xos xususiyatga ega. Bu eng chuqur falsafiy janr bo'lib, "sof" fikr doirasini ifodalaydi, ayniqsa murakkab va nozik ifoda vositalarida. Konsertda ushbu san'at turining badiiy o'ziga xosligini shakllantiradigan "estrada" ga urg'u beriladi. U dekorativlik, keng ko'lamli, virtuoz yorqinligi bilan ajralib turadi. Va nihoyat, pianino sonatasi rassomning "ijodiy laboratoriyasi" rolini o'ynaydi, bu bizning davrimizning eng xilma-xil musiqiy izlanishlarini aks ettirishga qodir san'at turi sifatida talqin etiladi.
2.2.Betxoven simfoniyalari: ularning butun jahondagi ahamiyati va bastakor ijodiy merosidagi o‘rni.
Betxoven ijodining eng ko'zga ko'ringan sohasi simfonik musiqadir. U jahon madaniyatining eng katta yutuqlariga mansub boʻlib, Bax ehtiroslari, Gyote va Pushkin sheʼriyati, Shekspir tragediyalari kabi sanʼat hodisalari bilan bir qatorda turadi. Betxoven birinchi bo'lib simfoniyaga ommaviy maqsad berdi, uni falsafa va adabiyotning g'oyaviy darajasiga ko'tardi. Bastakorning inqilobiy-demokratik dunyoqarashi eng katta falsafiy teranlikka ega simfoniyalarda mujassam edi. Eng to'liq va eng mukammal ifodani monumental umumlashtirishning o'ziga xos xususiyatlari ham, san'atda butun insoniyatni jalb qilish qobiliyati ham shu erda topildi. Betxoven simfonizmi o'zining kelib chiqishi bo'yicha ilk Vena klassikasi bilan chambarchas bog'liq. Bu sohada (pianino, opera yoki xorga qaraganda ko'proq) u o'z an'analarini bevosita davom ettiradi. Gaydn va Motsart simfonik tamoyillarining uzluksizligi Betxovenda etuk asarlargacha seziladi. Ilk Vena klassiklari ijodida simfonik tafakkurning asosiy tamoyillari rivojlandi. Ularning musiqasida allaqachon "musiqiy ongning uzluksizligi, birorta element ham ko'plar orasida mustaqil deb hisoblanmagan yoki idrok etilmagan" (Asafiyev) hukmronlik qiladi. Gaydn va Motsart simfoniyalari keng umumlashtiruvchi xarakteri bilan ajralib turardi. Ular o'z davrining ko'p qirrali tipik tasvirlari va g'oyalarini o'zida mujassam etgan. Gaydndan Betxoven ilk klassitsizm simfoniyasining moslashuvchan, plastik va nozik shaklini, simfonik yozuvining ixchamligini, motivni rivojlantirish tamoyilini oldi. Betxovenning barcha janr-raqs simfoniyalari simfonizmning Gaydn yo'nalishiga qaytadi. Betxoven uslubi ham katta darajada Motsartning kechki simfoniyalari tomonidan tayyorlangan, ularning ichki kontrasti, intonatsiya birligi, sikl tuzilishining yaxlitligi, turli xil rivojlanish va polifonik uslublar. Betxoven bu asarlarning dramatikligi, hissiy chuqurligi, badiiy individuallashuviga yaqin edi.
Nihoyat, Betxovenning ilk simfoniyalarida 18-asr Vena musiqasida oʻrin olgan xarakterli intonatsiyalarning uzluksizligi aniq koʻrinadi. Va shunga qaramay, ma'rifat davrining simfonik madaniyati bilan aniq bog'liqligi bilan Betxoven simfoniyalari o'zidan oldingilarning asarlaridan sezilarli darajada farq qiladi. Butun hayoti davomida bu eng buyuk simfonist, sonata yozishning ajoyib ustasi bor-yo'g'i to'qqizta simfoniya yaratdi. Keling, bu raqamni Motsartga tegishli qirqdan ortiq simfoniyalar, Gydn tomonidan yozilgan yuzdan ortiq simfoniyalar bilan taqqoslaylik. Eslatib o'tamiz, Betxoven o'zining simfonik janrdagi birinchi asarini juda kech - o'ttiz yoshida yaratgan va shu bilan birga an'analarga sodiqlikni ochib bergan, bu o'sha yillardagi o'zining pianino asarlarining jasur yangiliklariga mos kelmaydigan ko'rinadi. Ushbu paradoksal holat bitta holat bilan izohlanadi: har bir simfoniyaning paydo bo'lishi Betxoven uchun butun dunyoning tug'ilishini belgilab berdi. Ularning har biri ijodiy izlanishlarning butun bosqichini sarhisob qildi, har biri o'ziga xos tasvir va g'oyalar doirasini ochib berdi. Betxovenning simfonik asarida tipik qurilmalar, umumiy joylar, takrorlanuvchi fikrlar va tasvirlar mavjud emas. G‘oyalarning ahamiyati, hissiy ta’sir kuchi, mazmunning individualligi jihatidan Betxoven asarlari XVIII asrning butun cholg‘u madaniyatidan yuqori turadi. Uning har bir simfoniyasi jahon musiqa ijodida alohida o'rin tutadi. Betxovenning to‘qqizta simfoniyasi kompozitorning ijodiy faoliyati davomidagi yetakchi badiiy intilishlari markazidir. Dastlabki va kechki asarlar o'rtasidagi individual o'ziga xoslik va stilistik farq bilan Betxovenning to'qqizta simfoniyasi birgalikda yagona ulug'vor tsiklni tashkil qilganga o'xshaydi. Birinchi simfoniya dastlabki davr izlanishlarini umumlashtiradi, lekin Ikkinchi, Uchinchi, Beshinchida inqilobiy qahramonlik obrazlari ortib borayotgan maqsadlilik bilan ifodalanadi. Shu bilan birga, deyarli har bir monumental dramatik simfoniyadan so'ng Betxoven qarama-qarshi hissiy sohaga aylandi. To‘rtinchi, Oltinchi, Yettinchi, Sakkizinchi simfoniyalar o‘zining lirik, janrli, sherzo-yumoristik xususiyatlari bilan boshqa simfoniyalarning qahramonlik-dramatik g‘oyalari shiddati va ulug‘vorligini yo‘lga qo‘ydi. Va nihoyat, To'qqizinchi bo'limda Betxoven oxirgi marta fojiali kurash va optimistik hayotni tasdiqlash mavzusiga qaytadi. Unda u yuksak badiiy ifoda, falsafiy teranlik va dramatiklikka erishadi. Ushbu simfoniya o'tmishdagi jahon fuqarolik-qahramonlik musiqasining barcha asarlarini toj qiladi.
2.3.Fortapiano sonata - Betxovenning "ijodiy laboratoriyasi"
Fortepiano sonatasi torli kvartet bilan birga Betxovenning asosiy ijodiy laboratoriyasi edi. Bu yerda uning uslubining asosiy belgilari, birinchi navbatda, xarakterli tematiklik, taqdimot uslubi, kompozitsiya usuli shakllangan. Betxovenning sonata janri simfoniya janrining rivojlanishidan ancha oldinda bo'lganligi diqqatga sazovordir: Betxovenning ko'pgina sonatalari 1806 yilgacha yaratilgan ("Appassionata", sonata ijodining cho'qqisi, 3-chi "Qahramonlik" simfoniyasi bilan bir xil yoshda edi).
Sonatada eng jasoratli g'oyalar keyinchalik simfoniyalarda monumental timsolni olish uchun kamera sharoitida sinovdan o'tkazildi. Shunday qilib, 12-sonataning "Qahramonning o'limiga dafn marosimi" 3-simfoniyaning dafn marosimining prototipi edi. “Appassionata”ning g‘oya va obrazlari 5-simfoniyani tayyorladi. "Avrora" ning pastoral motivlari 6-chi "Pastoral" simfoniyasida ishlab chiqilgan. 17-sonataning resitativlaridan 9-simfoniyaning resitativlarigacha cho'zilgan iplar. Shunday qilib, Betxoven 3-simfoniyaning chekkasida olib borgan "yangi yo'l" izlanishi kuchli sonatalar oqimi bilan birga keldi (1806 yilgacha Betxovenning pianino sonatalarining aksariyati yaratilgan).
Nihoyat, yangi yozuv uslubi topilishi bilanoq, sonata ijodida uzoq vaqt “sokinlik” yuz berdi: o‘n yil ichida bastakor atigi 4 ta sonata yozdi (24-27-raqamlar). Marhum Betxovenning uslubi xuddi shunday tarzda tasdiqlangan. Oxirgi besh pianino sonatasida (28-32-sonlar) keng qamrovli "sinov"dan so'ng u "Tantanali massa", kech kvartetlar, 9-simfoniyada rivojlandi. Lyudvig van Betxoven XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida yashab ijod qilgan buyuk nemis kompozitoridir. U o’zining zamondoshlari Gaydn va Motsart kabi musiqa san’atidagi klassicizim oqimining buyuk namoyondasidir. Betxoven ijodida klassik musiqa yangi taraqqiyot bosqichiga ko’tarildi va rivojlanish cho’qqisiga etdi. Uning asarlarida birinchi marta avval xech uchramagan "revolyutsion kurash" mavzusi asosiy o’rin egallagan. Chunki kompozitor 1789 - yilda sodir bo’lgan buyuk Franciya revolyutsiyasini katta xursandchilik bilan kutib oldi. Lyudvig van Betxoven XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida yashab ijod qilgan buyuk nemis kompozitoridir. U o’zining zamondoshlari Gaydn va Motsart kabi musiqa san’atidagi klassicizim oqimining buyuk namoyondasidir. Betxoven ijodida klassik musiqa yangi taraqqiyot bosqichiga ko’tarildi va rivojlanish cho’qqisiga etdi. Uning asarlarida birinchi marta avval xech uchramagan "revolyutsion kurash" mavzusi asosiy o’rin egallagan. Chunki kompozitor 1789 - yilda sodir bo’lgan buyuk Franciya revolyutsiyasini katta xursandchilik bilan kutib oldi. 1770 yilda Germaniyaning Bonn shahrida saroy sozandasi oilasida tug’ildi. Uning bobosi va otasi shahar hokimining saroyida hizmat qilar edi. Bo’lajak kompozitorning musiqiy qobilyati juda erta namoyon bo’ldi. U buyuk revolyutsiya g’oyalariga - barcha kishilarni teng huquqliligini, ozodlikka va haqiqatga intilish, ekspluatatsiyaga nafrat bilan qarash g’oyalariga umr bo’yi sodiq bo’lib qoldi va buni o’zining ajoyib asarlarda ko’rsatdi.
U buyuk revolyutsiya g’oyalariga - barcha kishilarni teng huquqliligini, ozodlikka va haqiqatga intilish, ekspluatatsiyaga nafrat bilan qarash g’oyalariga umr bo’yi sodiq bo’lib qoldi va buni o’zining ajoyib asarlarda ko’rsatdi. 1787 yilda Betxoven o’zining orzusini amalga oshirdi va Venaga borib Motsart bilan uchrashdi. Mashhur kompozitorga o’zining asarlarini chalib ko’rsatdi. Motsart uning iste’dodga tan berdi, asarlaridagi o’ziga xos uslubni, ijrochilik mahoratini ko’rib qoyil qoldi va qimmatli maslaxatlar berdi. Shu davrda 1789 yilda buyuk voqea - Franciya revolyutsiyasi sodir bo’ldi. Ozodlik, tenglik, hamdo’stlik, insonarvarlik kabi shiorlar ehlon qilindi. Yosh kompozitor dunyoqarashining shakllanishiga, ijodining keyingi davrda rivojlanishiga bu revolyutsion g’oyalar kuchli tahsir ko’rsatdi. 1787 yilda Betxoven o’zining orzusini amalga oshirdi va Venaga borib Motsart bilan uchrashdi. Mashhur kompozitorga o’zining asarlarini chalib ko’rsatdi. Motsart uning iste’dodga tan berdi, asarlaridagi o’ziga xos uslubni, ijrochilik mahoratini ko’rib qoyil qoldi va qimmatli maslaxatlar berdi. Shu davrda 1789 yilda buyuk voqea - Franciya revolyutsiyasi sodir bo’ldi. Ozodlik, tenglik, hamdo’stlik, insonarvarlik kabi shiorlar ehlon qilindi. Yosh kompozitor dunyoqarashining shakllanishiga, ijodining keyingi davrda rivojlanishiga bu revolyutsion g’oyalar kuchli tahsir ko’rsatdi. 1792 yilda Betxoven Venaga ko’chib keldi va umrining oxirigacha shu shaharda yashadi. Venada musiqiy hayot qaynab toshgan edi. Bu shaharda buyuk kompozitorlar va sozandalar yashardi. Tez orada Betxoven fortepiano ijrochisi sifatida shuhrat qozondi. Gaydn, Salg’eri va boshqa atoqli kompozitorlardan dars oldi va kompozitorlik texnikasini o’rganishni davom ettirdi. 1792 yilda Betxoven Venaga ko’chib keldi va umrining oxirigacha shu shaharda yashadi. Venada musiqiy hayot qaynab toshgan edi. Bu shaharda buyuk kompozitorlar va sozandalar yashardi. Tez orada Betxoven fortepiano ijrochisi sifatida shuhrat qozondi. Gaydn, Salg’eri va boshqa atoqli kompozitorlardan dars oldi va kompozitorlik texnikasini o’rganishni davom ettirdi. Shu yillarda u sonatalar, simfoniyalar, kontsertlar kabi juda ko’p ajoyib asarlar yaratdi. Gaydnning yorqin va hayotga muhabbat ruhi bilan sug’orilgan musiqasiga, Motsartning nafis, ifodali va jozibador asarlariga ko’nikib qolgan Vena musiqa ixlosmandlari Betxovenning o’ziga xos yangi uslubdagi musiqasini ham samimiy qabul qildilar. Shiddatli va hayajonli "Patetik" va "Oy" sonatalari musiqasi, katta kuch va qudratga to’la "Qahramonlik simfoniyasi" kabi asarlar katta shuhrat qozondi. Shu yillarda u sonatalar, simfoniyalar, kontsertlar kabi juda ko’p ajoyib asarlar yaratdi. Gaydnning yorqin va hayotga muhabbat ruhi bilan sug’orilgan musiqasiga, Motsartning nafis, ifodali va jozibador asarlariga ko’nikib qolgan Vena musiqa ixlosmandlari Betxovenning o’ziga xos yangi uslubdagi musiqasini ham samimiy qabul qildilar. Shiddatli va hayajonli "Patetik" va "Oy" sonatalari musiqasi, katta kuch va qudratga to’la "Qahramonlik simfoniyasi" kabi asarlar katta shuhrat qozondi. Betxovenning jami 32 ta sonatasi bor. Ularning barchasi o’z mazmuniga egaligi bilan, hamda tuzilish tarkibi bilan ajralib turadi. Betxovenning jami 32 ta sonatasi bor. Ularning barchasi o’z mazmuniga egaligi bilan, hamda tuzilish tarkibi bilan ajralib turadi. Betxoven 30 yoshga kirganda to’satdan eshitmay qoldi. Bu kompozitor uchun katta fojia edi. U kishilardan uzoqlasha boshladi va uzoq vaqt yolg’izlikda yashadi. Ammo taqdirga tan bermadi. San’atga, hayotga bo’lgan muhabbat g’alaba qozondi. Kar bo’lib qolganiga qaramay ijodiy ishini davom ettirdi. Betxoven 30 yoshga kirganda to’satdan eshitmay qoldi. Bu kompozitor uchun katta fojia edi. U kishilardan uzoqlasha boshladi va uzoq vaqt yolg’izlikda yashadi. Ammo taqdirga tan bermadi. San’atga, hayotga bo’lgan muhabbat g’alaba qozondi. Kar bo’lib qolganiga qaramay ijodiy ishini davom ettirdi.

Orkestr uchun simfoniyalar, mashhur "Egmont" va "Koriolan" nomli uvertyuralarni yaratdi. Fortepiano uchun buyuk asar "Appassionata" nomli sonatani yozdi. Skripka va fortepiano ijrosi uchun ajoyib "Kreycer sonatasi", fortepiano va orkestr uchun yozilgan 5 ta kontsert, skripka va orkestr ijrosi uchun yozilgan kontsertlar, kvartetlar va qahramonlik mavzusidagi "Fidelio" nomli opera - Betxoven ijodining durdona asarlari hisoblanadi. Orkestr uchun simfoniyalar, mashhur "Egmont" va "Koriolan" nomli uvertyuralarni yaratdi. Fortepiano uchun buyuk asar "Appassionata" nomli sonatani yozdi. Skripka va fortepiano ijrosi uchun ajoyib "Kreycer sonatasi", fortepiano va orkestr uchun yozilgan 5 ta kontsert, skripka va orkestr ijrosi uchun yozilgan kontsertlar, kvartetlar va qahramonlik mavzusidagi "Fidelio" nomli opera - Betxoven ijodining durdona asarlari hisoblanadi.

Orkestr uchun simfoniyalar, mashhur "Egmont" va "Koriolan" nomli uvertyuralarni yaratdi. Fortepiano uchun buyuk asar "Appassionata" nomli sonatani yozdi. Skripka va fortepiano ijrosi uchun ajoyib "Kreycer sonatasi", fortepiano va orkestr uchun yozilgan 5 ta kontsert, skripka va orkestr ijrosi uchun yozilgan kontsertlar, kvartetlar va qahramonlik mavzusidagi "Fidelio" nomli opera - Betxoven ijodining durdona asarlari hisoblanadi. Orkestr uchun simfoniyalar, mashhur "Egmont" va "Koriolan" nomli uvertyuralarni yaratdi. Fortepiano uchun buyuk asar "Appassionata" nomli sonatani yozdi. Skripka va fortepiano ijrosi uchun ajoyib "Kreycer sonatasi", fortepiano va orkestr uchun yozilgan 5 ta kontsert, skripka va orkestr ijrosi uchun yozilgan kontsertlar, kvartetlar va qahramonlik mavzusidagi "Fidelio" nomli opera - Betxoven ijodining durdona asarlari hisoblanadi. Uning asarlarining barchasi jahon musiqasining durdona asarlari bo’lib, hali-hanuzgacha insoniyatning qalbidan o’chmas joy olib kelmoqda. Uning asarlarining barchasi jahon musiqasining durdona asarlari bo’lib, hali-hanuzgacha insoniyatning qalbidan o’chmas joy olib kelmoqda.

. Betxoven musiqa tarixida birinchi marta simfoniya janriga xor ijrosini kiritdi. Chunki simfoniyaning asosiy g’oyasini ifodalab berish uchun orkestr ijrosi kamlik qilishini sezgan va so’z vositalaridan ham foydalangan. Haqiqatdan ham bu usul birlik va baxt tuyg’ularini juda ta’sirli ko’rsatib berdi. Betxoven musiqa tarixida birinchi marta simfoniya janriga xor ijrosini kiritdi. Chunki simfoniyaning asosiy g’oyasini ifodalab berish uchun orkestr ijrosi kamlik qilishini sezgan va so’z vositalaridan ham foydalangan. Haqiqatdan ham bu usul birlik va baxt tuyg’ularini juda ta’sirli ko’rsatib berdi. Kasalligi, turmushini og’irligi, azob uqubatlarga va yolg’izligiga qaramay hayotbaxsh ajoyib asarlar yaratdi. Ular orasida 1824 yilda yozilgan "Tantanali messa" va butun ijodiyotining cho’qqisi bo’lgan 9 - simfoniyasi ham bor. Bu simfoniyaning asosiy g’oyasi - qardoshlik, do’stlik, birlik, ozodlik va baxt simfoniya finalida o’zining yorqin ifodasini topgan. Bu finalda Betxoven buyuk nemis shoiri F. Shillerning "Shodlik" nomli odasi tekstidan foydalangan. Simfoniya finalida xor, yakkaxon qo’shiqchilar va orkestr tomonidan ijro etilgan "Millionlar birlashing" degan kuchli chaqiriq ulug’vor madhiyadek jaranglaydi. Kasalligi, turmushini og’irligi, azob uqubatlarga va yolg’izligiga qaramay hayotbaxsh ajoyib asarlar yaratdi. Ular orasida 1824 yilda yozilgan "Tantanali messa" va butun ijodiyotining cho’qqisi bo’lgan 9 - simfoniyasi ham bor. Bu simfoniyaning asosiy g’oyasi - qardoshlik, do’stlik, birlik, ozodlik va baxt simfoniya finalida o’zining yorqin ifodasini topgan. Bu finalda Betxoven buyuk nemis shoiri F. Shillerning "Shodlik" nomli odasi tekstidan foydalangan. Simfoniya finalida xor, yakkaxon qo’shiqchilar va orkestr tomonidan ijro etilgan "Millionlar birlashing" degan kuchli chaqiriq ulug’vor madhiyadek jaranglaydi. Betxoven ajoyib ijrochilik mahorati bilan barcha tinglovchilarni qoyil qoldirgan. Baland, yorqin va kuychan tovushlarga ega bo’lgan fortepiano uning sevimli sozi edi. Bu soz uchun kompozitor butun ijodiy yo’li davomida asarlar yozgan. Sonatalar, variaciyalar, 60 dan ortiq turli pesalar bunga misoldir. Bularning orasida 32 ta sonata mashhur asarlardir. Fortepiano sonatasi – kompozitor Betxovenni hayajonga solgan fikrlar va tuyg’ularni ifodalashning qulay shakli edi. Kompozitor yaratgan 32 ta sonata orstida uchtasi nihoyatda mashhur. Bular sakkizinchi sonli «Patetik» sonata, 14 - sonli «Oy» sonatasi va 23- sonli «Appassionata» asarlaridir. Betxoven ajoyib ijrochilik mahorati bilan barcha tinglovchilarni qoyil qoldirgan. Baland, yorqin va kuychan tovushlarga ega bo’lgan fortepiano uning sevimli sozi edi. Bu soz uchun kompozitor butun ijodiy yo’li davomida asarlar yozgan. Sonatalar, variaciyalar, 60 dan ortiq turli pesalar bunga misoldir. Bularning orasida 32 ta sonata mashhur asarlardir. Fortepiano sonatasi – kompozitor Betxovenni hayajonga solgan fikrlar va tuyg’ularni ifodalashning qulay shakli edi. Kompozitor yaratgan 32 ta sonata orstida uchtasi nihoyatda mashhur. Bular sakkizinchi sonli «Patetik» sonata, 14 - sonli «Oy» sonatasi va 23- sonli «Appassionata» asarlaridir. Betxoven 1827 yilda og’ir jigar kasalligidan vafot etdi va Venada dafn etildi. Betxoven 1827 yilda og’ir jigar kasalligidan vafot etdi va Venada dafn etildi. Uning ijodi jahon musiqa san’atining eng baland cho’qqilaridan biridir. Kompozitor asarlarida inson quvonchi va qayg’u – hasrati, insoniyatning ajoyib kelajak va baxtiga erishish uchun olib borgan qahramonona kurashi o’zining yorqin ifodasini topdi. Betxoven musiqasi o’zining chuqur mazmuni, dramatizmi, ehtirosi va qudrati hamda tinglovchiga ta’sir qilish kuchi bilan kishini maftun etadi va xayratda qoldiradi. Uning ijodi jahon musiqa san’atining eng baland cho’qqilaridan biridir. Kompozitor asarlarida inson quvonchi va qayg’u – hasrati, insoniyatning ajoyib kelajak va baxtiga erishish uchun olib borgan qahramonona kurashi o’zining yorqin ifodasini topdi. Betxoven musiqasi o’zining chuqur mazmuni, dramatizmi, ehtirosi va qudrati hamda tinglovchiga ta’sir qilish kuchi bilan kishini maftun etadi va xayratda qoldiradi.

XULOSA

Betxoven turli xil musiqiy shakllarda improvizatsiya qilingan - rondo, variatsiya, lekin ko'pincha sonatada. Bu Betxoven tafakkurining tabiatiga eng mos keladigan musiqa shakli "sonata" deb o'ylardi, xuddi I.S.Bax hatto o'zining gomofonik kompozitsiyalarida ham ko'pincha shunaqa nuqtai nazaridan o'ylagan. Shu sababli, Betxoven pianino asarining butun janr xilma-xilligi orasida (kontsertlar, fantaziyalar va variatsiyalardan miniatyuragacha) sonata janri tabiiy ravishda eng muhimi sifatida ajralib turgan. Va shuning uchun sonataning o'ziga xos xususiyatlari Betxovenning variatsiyalari va rondolariga singib ketgan. Sonata Betxoven kabi dahoning tabiatiga juda mos tushgan.
Betxovenning go'zal pianino asarlari nafaqat musiqa ixlosmandlariga, balki har qanday madaniyatli odamga ham ma'lum. Hatto musiqa san'atidan uzoq bo'lgan odamlar ham kamida bir marta sehrli qayg'uga to'la ohangni yoki hech bo'lmaganda "oy nuri sonatasi" iborasini eshitgan. Musiqa dahosi Lyudvig van Betxoven 1770 yili Germaniyaning Bonne shaxrida dunyoga keldi. Uning bolalik yillari hayotidagi eng og’ir damlari endi, bolakaydagi musiqiy qobiliyatni anglagan otasi buni boshqa maqsadlarda qo’llashni niyat qilar, uni kun bo’yi klavesin oldida o’tirishga majburlar edi. Bolalikning asl mohiyatini anglashga ulgurmagan Lyudvig ilk bor 8 yoshida konsert berdi. Bu davrda Betxoven hayotida uning donishmand ustozi Kristian Gotlib Nefe paydo bo’ldi. Nefe bo’lajak bastakorga qadimiy tillar, falsafa, adabiyot, etikadan saboq berib,uning hayotida muhim o’zgarishlarga sababchi bo’ldi. 1787 yili Betxoven Venaga yo’l oldi. Bu yerda bastakor asta sekin eshitish qobiliyatidan judo bo’ldi. “Men juda achchiq hayot kechiryabman. Men karman. Kasbimdan bundan daxshatliroq narsa bo’lishi mumkin emas… Mana shu hastalikdan forig’ bo’lsaydim, butun dunyoni quchoqlab olishga tayyor edim”, - deb yozadi u o’z do’stiga yo’llagan maktubida. Bu davrda u kelib chiqishi italiyalik Julietta Gvichchardi (1784-1856) bilan tanishdi.
Betxoven qo'shimcha ravishda zamondoshlari taassurot qoldirdi sizning ning qo'pol namoyishlari bilan san'at sizning shaxsiy mustaqillik. Atrofda sizning titanik odamning azoblari va buyukligini ta'kidlash, hatto biografik nuqtai nazarni buzish uchun mo'ljallangan kuchli shaxsiy afsonalar shakllandi. "O'lmas sevgiliga" mashhur xat (sanasi aniqlanmagan va manzilsiz) yo'qbor asarni talqin qilish uchun katta ahamiyatga ega, chunki Betxovenyo'q erotik element sezgir.
Shuningdek, usta o'z zamondoshlarining tushunarsizligidan aziyat chekdi degan fikr noto'g'ri: u hayoti davomida eng katta yutuqlarga erishgan va boshqa hech bir bastakor singari hayratga tushgan.
Shuningdek, u ajoyib moddiy muvaffaqiyatga erishdi va hatto nashriyotchilarga narxlarni belgilab qo'ydi. Ammo, avvalambor, ta'siri sizning kasallik. 1814 yilgacha karlik yo'q bu juda ko'p edi, bu ko'plab musiqiy asarlarni yaratishga imkon berdi; o'sha sanadan so'ng, karlikning o'zi bastakor uchun yangi, mutlaqo mavhum san'at eshigini ochdi. ning buyukligi Betxovenyo'q edi, karlik bilan buzilgan va sizning hayot yo'q u kasallikka qarshi qahramonona kurashga qaytadi.