O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

1. BMT ning iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurashishda tutgan o‘rni
XXI asrning dastlabki yillari ilm-fan va texnika rivojining shiddatli tus olgani, axborot almashinuvi tizimining tubdan takomillashgani bilan insoniyat tarixida o‘ziga xos davr bo‘ldi. Bu davrda ko‘plab ijobiy o‘zgarishlar bilan birga, jinoyatlarning ortishi ham kuzatilmoqda.
Iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash davlatlar hamkorligini va unga qarshi birgalikda harakat qilish lozimligini taqozo qilmoqda. Mazkur hamkorlikni amalga oshirishda nafaqat jinoyatchilikka qarshi kurashda xalqaro hamkorlikning asosiy yo‘nalishlarini kelishish, balki ushbu faoliyatning strategiyasini ham belgilab olish lozim. Bunda uning turli darajalarda, ya‘ni jahon miqyosida (BMT, uning organlari va tashkilotlari doirasida), mintaqaviy miqyosda (Yevropa Ittifoqi, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti va hokazo), milliy miqyosda (alohida davlatlar doirasida) ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi muhim ahamiyat kasb etadi.
Pul “yuvish”, korruptsiya, terrorizmni moliyalashtirish, soliq va boshqa moliyaviy jinoyatlar rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning strategik, siyosiy va iqtisodiy manfaatlariga tahdid solishi mumkin. Ushbu jinoyatlarning keng tarqalgan omili shundaki, ularning barchasi normativ-huquqiy bazaning etarli emasligi, maxfiylik, tartibga solishning sustligi va idoralararo hamkorlik. Shuning uchun ushbu jinoyatlarga qarshi kurashish yanada oshkoralik va turli davlat tashkilotlari o‘rtasida samarali hamkorlikni talab qiladi.
Hozirgi vaqtda ikkala turdagi jinoyatlarga qarshi kurashish bo‘yicha bir qator xalqaro konventsiyalar mavjud bo‘lib, ular bitta hujjat doirasida muayyan harakatlar ro‘yxati va ularga qarshi kurashishni ta‘minlaydi. 2000 yil 15 noyabrda qabul qilingan BMTning Transmilliy jinoyatchilikka qarshi konventsiyasi (bundan keyin Palermo konventsiyasi) bunga yorqin misoldir. Ushbu Konventsiyaning maqsadi transmilliy jinoyatchilikning oldini olish va unga qarshi kurashish sohasida samarali hamkorlikni rivojlantirishdir. San'atning 2-bandiga binoan. Ushbu Konventsiyaning 3-moddasida transmilliy jinoyatlar, agar u bir nechta davlatda yoki bitta shtatda sodir etilgan bo‘lsa, lekin uni tayyorlash, boshqarish yoki boshqarish boshqa davlatda sodir etilgan bo‘lsa, tan olinadi. “Bu bir davlatda sodir etilishi mumkin, lekin bir nechta davlatda jinoiy faoliyatni amalga oshirgan uyushgan jinoiy guruh ishtirokida yoki uning oqibatlari boshqa shtatda bo‘lsa”. 178 ta davlat ishtirok etadigan Palermo konventsiyasi transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni ko‘zda tutadi. Bularga uyushgan jinoiy guruhlarga a‘zolik, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish, korruptsiya va odil sudlovni amalga oshirishga to‘sqinlik qilish kiradi; huquqni muhofaza qilish operatsiyalari, ekstraditsiya, huquqiy yordam sohasidagi hamkorlik uchun zamin yaratish; o‘qitish va texnik yordam ko‘rsatishni osonlashtirish. Konventsiyaning uchta protokoli mavjud: odam savdosining oldini olish va unga qarshi kurashish to‘g‘risida; “O‘qotar qurollarni noqonuniy ishlab chiqarish va noqonuniy aylanishiga qarshi”; Migrantlarning quruqlik, dengiz va havo orqali noqonuniy olib kirishiga qarshi kurashish. Palermo konventsiyasi transmilliy jinoyatlar, avvalambor, ikki yoki undan ortiq shtatlarda amalga oshiriladigan uyushgan jinoiy faoliyat bo‘lib, rejalashtirish, g‘arazli niyat, rivojlangan tuzilma va maxsus maqsad bilan tavsiflanadi. Agar jinoyat bitta davlatda sodir etilgan bo‘lsa, jinoiy guruhning barcha a‘zolari, shuningdek jabrlanuvchilar ushbu davlatga tegishli bo‘lsa, Konventsiya qo‘llanilmaydi. Shuni ta‘kidlash kerakki, transmilliy jinoiy faoliyat chegaralar orqali tovarlarni, pullarni, ma‘lumotlarni, odamlarni “iqtisodiy foyda olish uchun qulay bozor sharoitlaridan (ham xufyona, ham yuridik) foydalangan holda” noqonuniy olib o‘tish bilan bog‘liq.