O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat agrar universiteti u. Norqulov b. Izbasarov. J. Eshonqulov

 
 
 
Misol: 
 
Xx – 140 kg/ga Yu= 140/50=2,8 bosh/ga 
Tx – 50 kg/bosh 
Agar fermerda 150 bosh sog‘in sigir bo‘lsa unga qancha yaylov maydoni 
kerak? 

---

2,8 – 1 150

1 
150 – x X = ———— = 53,3 kg/ga 
2,8 
2-jadval 
Yaylovlardan foydalanishning davomiyligi 
№ 
Mintaqa 
Kun 
1 
Tog‘ 
180-200 
2 
Adir va sohil 
240-260 
3 
Tekislik 
260-300 
Chorva mollarining 1 sutkadagi ozuqaga bo‘lgan talabi 
№ 
Chorva turi 
Sutkalik ozuqaga bo‘lgan talab, 
kg 
1 
Sog‘in sigirlar 
40-75 
2 
G‘unojinlar 
30-40 
3 
Buzoqlar (1 yoshgacha) 
15-25 
4 
Qo‘y va echkilar 
3-6 
5 
Qo‘zi va uloqlar 
2-3 
6 
Cho‘chqalar 
10-15 
7 
Ot 
30-40 
 
Berilganlar asosida misollarni eching: 
Xx Tx Yu – natijalari 
1. 200
40 
=
2. 250
50 
=
3. 170
30 
=
4. 300
60 
= 
Transekt uslubi – buta, yarim buta, yirik poyali o‘tchil turlar ozuqa 
zahiralarini aniqlash uchun. 

---

Qorako‘lchilik xududlari yaylovlari ozuqa zahiralarini aniqlaganda ikkala 
uslubdan foydalanishga to‘g‘ri keladi. 
Maydonchalar uslubi aksariyat efemerli yaylovlar tipi, shuningdek yarim 
buta-barra o‘tli, buta-barra o‘tli yaylovlarning o‘tchil turlari hosilini aniqlashda 
qo‘llaniladi. 
Bu usulning bajarilish tartibi qo‘yidagicha: tomonlari 0,71x0,71 (0,5 m
2
) yoki 
(1x1) 1 m
2
metrli to‘g‘ri to‘rtburchak maydonchalar (ramkalar ichidagi barcha o‘t-
o‘lanlar ildiz bug‘sidan yuqori qismi sekator yoki boshqa kirkuvchi asbob 
yordamida o‘rib olinadi va quritilgach texnik tarozida tortiladi). Ma’lum yuzaga ega 
shunday hisoblash maydonchalari (ramkalari) hosildorligi aniqlashga mo‘ljallangan 
yaylov variantining kamida 10 joyidan ma’lum oraliq qoldirilib tanlanadi. Olingan 
namunalarning o‘rtacha miqdori hisoblangan o‘tlar gektar hisobiga (s/ga) 
aylantiriladi. Ramkalardan namunalar o‘rilganda hamma turlarni aralashtirib 
yuborilmasdan balki ustivor (dominant) turlarga ajratilib o‘rib olinib, so‘ngra 
alohida-alohida hisob-kitob qilingani maqsadga muvofiq. Chunonchi, shuvoq-barra 
o‘tli yaylovlarda o‘z massasi va ozuqaviy to‘yimliligi jihatidan ham rang, 
qo‘ng‘irbosh, ilak, chitir kabi turlar dominant hisoblangani sababli alohida-alohida 
aniqlanishi lozim. 
Efemerli bo‘lmagan yaylov maydonlari hosildorligini aniqlashda transekt 
usuli ishlatiladi. Transekt deganda yaylovda 4 burchagida qoziqchalar bilan 
ta’minlangan va tarang tortilgan to‘g‘ri burchakli iplar tushuniladi. Transekt 
tomonlarining uzunligi yaylov tipi, maydoni, relefiga qarab 50 metrdan 400-800 
metrgacha; eni 2-4 metrgacha yoki umumiy maydoni 100 m
2
dan 800-1000 m
2
gacha 
bo‘ladi. 
Bu usulda yaylov hosildorligi quyidagi tartibda aniqlanadi. 2 kishi transekt 
bo‘ylab sekin harakat qilib biri barcha turdagi buta va yarim butalarni katta, o‘rta, 
kichik model tuplarga ajrata borib ularning sonini sherigiga aytib boradi, ikkinchi 
kishi esa ularni o‘nlik nuqtalar shaklida hisob daftariga qayd qilib boradi. So‘ngra 
har bir turdan model butalari (katta, o‘rta, kichik) dan kamida 3-5 tadan namunalar 
sekator yordamida olinib, xaltachalar yoki kog‘oz paketlarga joylashtiriladi va 
yaxshilab quritilgach texnik tarozilarda tortiladi. 3 tupda o‘rtacha massa aniqlangach 
ular har bir model butalar miqdoriga ko‘paytirilib ularning transekt maydoniga teng 
fitomassasi aniqlanadi. Mollar eydigan xashak hosili miqdorini aniqlash uchun har 
bir model tupning 3 mmdan yo‘g‘on bo‘lmagan yillik novdalari, barglari alohida 
ajratib olinib, avvalgiga uxshash hisob-kitob ishlari bajariladi. Saksovul, cherkez, 
qandim kabi baland bo‘yli butalarning qo‘y-quzilar eydigan hosildorligini 
hisoblaganda ularning 120 sm gacha balandlikdagi yillik novdalaridan namunalar 
olish tavsiya etiladi. 

---

Bir mavsumda aniqlangan mavsum hosildorligi asosida maxsus koeffitsientlar 
bilan ularning boshqa mavsumlardagi hosildorligini taxminan aniqlash mumkin.