O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati yangiyo‘l tuman 2-son kasb-hunar maktabi

Garmonik tebranishlarning va garmonik tebranuvchi kattaliklar o'rtasidagi bog'lanishlarning vektorlar yordamidagi graflk tasviri vektor diagramma deb ataladi.
tasvirlangan zanjirdagi elektr tebranish­larning vektor diagrammasi bu zanjirdagi tok kuchining amplitudasi bilan kuchlanish amplitudasi orasidagi muno-sabatni hosil qilishga imkon beradi.
Zanjirning barcha qismlaridagi tok kuchi bir xil bo'lgan-ligi sababli vektor diagrammani chizishni /₀ tok kuchi vektorini chizishdan boshlash qulaydir. Bu vektorni rasmda vertikal strelka ko'rinishida tasvirlaymiz. Aktiv qarshilikdagi kuchlanishning fazasi tok kuchining fazasi bilan
bir xil bo'lganligi uchun, U_OR vektor /₀ vektor bilan bir yo'nalishda bo'lib, uning moduli
ga teng bo'ladi.
Induktiv qarshilikdagi kuchla­nish tebranishlarining fazasi tok kuchi tebranishlari fazasidan |-qadar oldinda bo'lganligi sababli. unga tegishli U_{0 L} vektor /₀ vek-
torga nisbatan y burchakka bu-rilgandirva uning moduli C/_oi=/₀coI ga teng. Agar vektorning soat . strelkasiga qarama-qarshi buri-lishiga fazalarning musbat siljishi mos kelishi hisobga olinsa, U_OL vektorni chapga burish kerak bo'ladi. (Musbat yo'nalishni ak-sincha qabul qilish ham mumkin.) Kondensatordagi kuchlanish vektori U_oc fazajihatdan /₀ vek-
torga nisbatan • qadar orqada
nisbatan o'sha burchakka o'ng tomonga burilgan bo'lib, uning
modul
Yig'indi kuchlanishning vektorini aniqlash uchun uchta vektorlarni qo'shish kerak. Awal U_OL va
U_oc vektorlarni qo'shib olish qulayroq, chunki ular bir to'g'ri chiziqda yotadi . Bu yig'indining moduli,
agar R, > R_c bo'lsa, T₀(R_L - Rf.) = /„[col - — ) ga teng
I coCj
bo'ladi. Rasmda xuddi ana shu hoi ko'rsatilgan. Shundan
keyin U_OL + U_0f vektorni U_OR vektor bilan qo'shsak, tarmoqdagi kuchlanish tebranishlarini tasvirlovchi U₀ vektor hosil bo'ladi. Uning modulini 40.8- rasmdagi AOB uchburchakka Pifagor teoremasini qo'llab topish mumkin:


Ushbu tenglamadan zanjirdagi tok kuchining amplitu-dasi

ga tengligini aniqlash mumkin, bu yerda Z — 4ty.5- rasmda tasvirlangan o'zgaruvchan tok zanjirining to'liq^xqarshiligi. Uni impedans deb ham yuritiladi. Impedans zanjirning turli qismlaridagi kuchlanishlar fazalarining bir-biriga nisbatan siljiganligi tufayli quyidagicha hisoblanadi:

k kuchi va kuchldnishlarning amplitudalaridan ularning ta'sir etuvchi qiymatlariga o'tilsa,

"

o'ralgan sim chulg'amli ikkita yoki undan ortiq g'altakdan iborat. Chulg'amlardan biri o'zgaruvchan kuchlanish manbayiga ulanadi va u birlamchi chulg'am deyiladi. Ikkinchi chulg'amga iste'molchi, ya'ni elektr energiyasini iste'mol qiluvchi asbob ulanadi va u ikkilamchi chulg'am deyiladi. Ba'zi transformatorda bir nechta ikkilamchi chulg'am bo'lishi mumkin. Transformator chulg'amlarining aktiv qarshiligi kichik, induktivligi esa katta bo'ladi.
Transformatorning sxematik tuzilishi ^2.1- a rasmda, uning shartli belgisi esa $£J- b rasmda tasvirlangan.
Bir-biridan lok qatlami bilan ajratilgan yupqa plastin-kalardan transformatorning o'zagi yig'iladi. Plastinkalarni bir-biridan bunday ajratish o'zakda yuzaga keladigan uyurmaviy toklarni kamaytirish va o'zakni isitadigan energiya yo'qotilishini kamaytirish uchun bajariladi. O'zakning plastinkalari kichik yuzali gisterezis sirtmog'iga ega ferro-magnitdan, asosan, po'latdan yasaladi. O'zakning o'zga­ruvchan magnit oqimi bilan qayta magnitlashidagi energiya sarfini kamaytirish uchun ana shunday qilinadi.
Ish jarayonida transformator qiziydi. Kichik quwatli transformatorni sovitish uchun uni o'rab turgan havodan foydalaniladi. Bunday transformatorlar quruq transfor-matorlar deb ataladi. Katta quwatli transformatorlarni sovitish uchun esa ularning o'zagi va chulg'amlarini, issiqlikni oluvchi muhit vazifasini bajaruvchi transformator yog'i quyilgan maxsus bakka solinadi.