O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat transport universiteti transportida axborot tizimlari kafedrasi

2. Stansiyadagi qurilmalarni boshqarish va nazarot qilish uchun 
mikroprotsessorli tizimni ishlab chiqish 
 
3 – rasmdagidek stansiya berilgan deb tasavvur qilamiz. 
3 – rasm. 

---

Ushbu rasmni pult-tablo ko’rinishida barcha boshqarish va nazorat qilish 
elementlarini ko’rsatgan holda tasvirlash lozim. Buning uchun stansiya’ni 1UP, 
2UP, NAP, 1SP, 3SP, 1P, 2P, 3P blok uchastkalariga bo’lib chiqamiz, 
svetoforlarni o’rnatamiz (N, CH
1
, CH
2
, CH
3
), strelkalarni nomlaymiz (1, 3), 
natijada stansiyamiz 4 – rasmdagidek ko’rinishga ega bo’ladi.
4 – rasm. 
«N» kirish signali bo’yicha toq tarafdan 3Pga poezd qabul qilish zarur deb 
tasavvur qilaylik. 3P ga poezdni qabul qilish marshrutini o’rnatish algoritmi 
quyidagicha bo’ladi:
Stansiya navbatchisiga qo’shni stansiya navbatchisi uning stansiyasiga 
poezd jo’natilganligi haqida ogohlantiradi. 1UPN so’ngra 2UPN uchastkalarida 
poezd paydo bo’lishi bilan qo’ng’iroq chaladi va stansiya navbatchining 
uchastkani nazorat qilish lampasi qizil rangda yonadi. 
1. Stansiya navbatchisi qabul qilish uchun bo’sh yo’lni aniqlaydi va ushbu 
yo’lga qabul qilish marshrutini tayyorlaydi. 
Bizning namunamizga asosan navbatchi 3P ga qabul qilish marshrutini 
tayyorlashi kerak
Buning uchun stansiya navbatchisi strelkalarni o’rnatilgan marshrut asosida 
kerakli holatga o’rnatishi (1 strelka musbat va 3 strelka manfiy holtga 
o’rnatiladi) va marshrut boshi va oxirini belgilovchi tugmalarni bosishi kerak.
2. So’ngra Mikrokontroller poezdni qabul qilish marshrutiga kiradigan 
uchastkalarni (NAP, 1SP, 3SP, 3P) nazorat qiladi. Agar ular bo’sh bo’lsa,
marshrutdagi strelkalarni kerakli holatga o’rnatadi va kirish svetoforida ruxsat 
etuvchi chiroqni (ikkita sariq) yoqadi. 
3. Poezd stansiyaga kirishni boshlaydi. 

---

a) poezd NAP uchastkasini egallaydi (nazorat qilish lampasi qizil rangda
yonadi); 
b) kirish svetoforida qizil rangli chiroq yonadi. 
4. So’ngra poezd ketma-ket 1SP, 3SP va 3P uchastkalariga kirib boradi. 
5. Poezd 3P uchastkasiga kirib bo’lgandan keyin, tizim uchastkalarni poezd 
ketidan (NAP, 1SP, 3SP) bo’shaganligini tekshirishni boshlaydi.
6. Poezd 3SP uchastkasini bo’shatganidan so’ng tizim boshlang’ich holatga 
o’tadi. 
Kurs loyihasida vaqt jihatdan chegara bo’lganligi bois vazifadagi barcha 
shartlar (zamo’kaniyu i razmo’kaniyu marshruta) ko’rib chiqilmaydi. Buning 
o’rniga stansiyada poezdlar harakatini tashkil etishning asosiy shartlari va qonun 
qoidalari ko’rib chiqiladi.
Loyihaning keyingi etapi– ushbu marshrutga kiruvchi nazorat qilinadigan va 
boshqariladigan obyektlar sonini aniqlash. 
Bizning na’munamizda: 
nazorat qilinadigan obyektlar – 9 (1UP, NAP, 1SP, 3SP, 3P uchastkalari, 1, 
3 strelkalarining musbat va manfiy holatlari); 
boshqariladigan obyektlar – 19 (kirish svetofori – 5 ta signaldan iborat, 
strelkalarni musbat va manfiy holatlarga o’tkazish – 4, uchastkalarni nazorat 
qilish(qizil va oq rangli lamochkalari) – 10). 
Nazorat qilinadigan va boshqariladigan obyektlar soni aniqlangandan so’ng, 
ularni kirish va chiqish portlarining qaysi bitlariga ulanishini aniqlash zarur (3-
rasm). 
Ma'lumki, MSC-51 mikrokontrollerida to'rtta kirish / chiqish portlari 
mavjud, ya'ni. Ushbu portlarga 4x8 = 32 nazorat va nazorat qilish ob'ektlarini 
ulash mumkin, ammo stantsiyalarda ko'proq ob'ektlar bo'lishi mumkin, shuning 
uchun biz monitoring ob'ektlari uchun port portini, nazorat ob'ektlarini ulash 
uchun P3 portni va dekoderlar uchun P2 portni ajratamiz, ular yordamida 
ulangan ob'ektlar sonini ko'paytira olasiz. Mikrokontroller (5 – rasm). 

---

5 – rasmda nazorat va boshqarish ob'ektlarining mikrokontrolderga ulanish 
sxemasi ko'rsatilgan. 
5 – rasm. 
6-rasmda ko'rsatilgandek, nazorat ob'ektlari mikrokontrolderga 8286 
interfeys orqali to'g'ridan-to'g'ri mikrokontrollerning kirish portlariga ulanishi 
mumkin.

---

b
1
b
2
b
3
b
4
b
5
b
6
b
7
b
0
b
1
b
2
b
3
b
4
b
5
b
6
b
7
b
0
b
1
b
2
b
3
b
4
b
5
b
6
b
7
b 
0
8286
8286
P
O
p
o
rt
g
a
8286
+5v
R
+5v
R
+5v
R
+5v
R
+5v
R
+5v
R
+5v
R
+5v
R
NAP
1SP
1KP
1UP
3P
3KM
3SP
+5v
R
1KM
+5v
R
3KP
6 – rasm. 

---

Mikrokontrollerning chiqishidagi signal past kuchga ega va signal kerakli 
boshqaruv relelarni yoqish, mikrokontroller chiqishida signalni kuchaytirish 
uchun etarli emasligi sababli, ULN2003A chipi sifatida ishlatilishi mumkin 
bo'lgan signal kuchaytirgichini kiritish kerak. Namunaviy o'rni ulanishi 7-
rasmda keltirilgan.
7 – rasm. 
Yuqorida aytilganlarni hisobga olgan holda, 8-rasmda boshqaruv 
ob'ektlarining mikrokontrollerga ulanish sxemasi ko'rsatilgan.

---