O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat transport universiteti transportida axborot tizimlari kafedrasi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 
 
TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI 
 
Transportida axborot tizimlari kafedrasi 
 
 
 
 
RAQAMLI TEXNIKA VA MIKROPROTSESSORLAR 
FANIDAN 
KURS LOYIHA 
ТОШКЕНТ – 2020 

---

RAQAMLI TEXNIKA VA MIKROPROTSESSORLAR 
FANIDAN 
KURS LOYIHA 
Kurs loyihasini bajarish uchun umumiy ko’rsatmalar 
 
Loyiha oraliqdagi stansiya’ning bir qismi uchun bajariladi (1- ilova). 
Kurs loyihasini bajarish uchun aniq ma’lumotlar stansiya sxemasi asosida 
keltirilgan vazifalar asosida beriladi (1-jadval). 
Kurs loyihasi nazariy qismdan iborat. Nazariy qismning ichiga dastur qismi 
ham kiradi.
Loyihaning nazariy qismi quyidagi bo’limlardan iboratdir: 
Kirish. 
Kompyuterli markazlashtirishning apparatli qismi. 
Kompyuterli markazlashtirishning dasturiy qismi. 
Dastur. 
Xulosa. 
Adabiyotlar. 
Kirish 
Poezdlar harakatini nazorat qiladigan mavjud tizimlar stansiya va peregonlarda 
releli uskunalarni qo’llashni nazarda tutadilar. O’z navbatida ishonchliligi jihatidan 
birinchi sinfga kiradigan relelar qo’llaniladi. Bunday holatlar katta sxemalarni, ko’p 
miqdorda moliyaviy va ishlab chiqarishdagi sarf xarajatlarni talab etadi. 
Kompyuterli markazlashtirish o’z o’rnida strelka va signallarni boshqaradigan 
stansion tizimlarning samaradorligini, hamda poezdlar harakatini nazorat qilish va 
boshqarish sifatini oshiradi.
1. Umumiy holat 
 
1.1. Stansiyalarda poezdlar harakatlanishini tashkil etish 

---

 Temir yo’l liniyalari ajratuvchi punktlar yordamida peregonlarga bo’linadi. 
Ajratuvchi punktlarga stansiyalar, razyezdlar, o’tkazish punktlari va yo’l postlari, 
avtoblokirovka vaqtida esa yuqoridagilardan tashqari o’tish svetoforlari kiradi. 
Ajratuvchi punktlarning mavjudligi uchastkaga masofalar bilan chegaralangan 
holda (peregonlar yoki blok­uchastkalar) bir nechta poezdlarni kiritish imkonini 
beradi, bu esa harakat xavfsizligini ta’minlaydi va o’tkazuvchanlik qobiliyatini 
oshiradi. 
Stansiyalar deb, takomillashgan yo’l qurollari va boshqa uskunalarni o’z ichiga 
olgan (1-rasm), shu bilan birga, qabul qilish, yuk operatsiyalarini amalga oshirish, 
yo’lovchilarga xizmat ko’rsatish, shuningdek, poezdlarni tashkil qilish va tarqatish, 
ularni texnik ko’zdan kechirish, lokomotivlarni almashtirish, harakatlanish 
sostavlarini tamirlash va hokazolarni amalga oshiruvchi ajratish punktlariga aytiladi. 
1­rasm 
Stansiya bo’yicha va stansiya ishlarida poezdlar harakatlanishini samarali 
tashkil etish maqsadida stansiyalar uchastkalarga bo’linadi: strelkalangan (masalan, 
1SP, 3SP, 2SP, 4SP), strelkalanmagan (NAP, CHBP), shuningdek, qabul 
qilish­jo’natish yo’llari (1P, 2P, 3P). Barcha uchastkalar relsli zanjirlar bilan 
qurollanadi. 
Barcha stansiyalar yo’l rivojlanishining asosiy elementlariga quyidagilar 
kiradi: 
- strelkali o’tkazgichlar; 
- kirish svetoforlari; 
- chiqish svetoforlari; 
- manyovrli svetoforlar; 

---

- relsli zanjirlar. 
Strelkali o’tkazgichlar poezdni u yoki bu yo’lga o’tkazish uchun xizmat qiladi. 
Agarda poezdga strelka bo’yicha to’g’ri yo’nalish o’rnatilgan bo’lsa, strelka musbat 
holatda, boshqa yo’nalishda o’rnatilgan bo’lsa, manfiy holatda deb hisoblanadi. 
1­rasmda 1, 3, 4 strelkalar musbat holatda, 2­strelka esa manfiy holatda ekanligi 
ko’rsatilgan. 
Kirish svetofori besh xonali ko’rsatkichga ega bo’lib, ular stansiyaga sostavni 
kirishi mumkin yoki mumkin emasligi haqida malumot berishga mo’ljallangan. 
Chiqish svetoforlari uch xonali ko’rsatkichga ega bo’lib, ular stansiyadan 
poezdni chiqishi mumkin yoki mumkin emasligi haqida malumot byerishga 
mo’ljallangan. 
Manyovrli svetoforlar ikki xonali signalga ega bo’lib, stansiya ichida manyovr 
qilayotgan lokomotiv harakatini yo’naltirishga mo’ljallangan. 
Bizning mamlakatimiz va ham do’stlik davlatlari temir yo’llarida poezdlarni 
raqamlash qabul qilingan bo’lib, u harakat yo’nalishini belgilash imkonini beradi. 
Masalan, janubdan shimolga va g’arbdan sharqqa harakat qilayotgan poezdlar 
raqamining oxirgi soni juft, boshqa yo’nalishda oxirgi soni toq bo’ladi. 
Juft raqamli poezdlar keladigan tomondagi strelkalar juft tartib raqamini, toq 
raqamli poezdlar keladigan tomondagi strelkalar toq tartib raqamini oladi. 
Bir raqamni boshqa raqam bilan ajratuvchi chegarasi yo’lovchilar binosining 
o’qi hisoblanadi. 
Svetoforlar yo’l soni va poezdlar harakatining yo’nalishi bo’yicha raqamlanadi. 
Masalan, J
2
, T
3 
va hokazo. 
Normal holatda stansiya svetoforlarida qizil chiroq yonib turishi kerak. 
Poezdlarni qabul qilish­jo’natish jarayonlariga qarab stansiya svetoforlari, poezdlar 
harakati xavfsizligini taminlagan holda muayyan faktorlarga bog’liq bo’ladi.