O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat transport universiteti transportida axborot tizimlari kafedrasi

1.2. Stansiyalarda qo’llaniladigan avtomatika va telemexanika tizimlari 
turlari 

---

O’tkazuvchanlik qobiliyati va poezdlar harakatlanishining xavfsizligini 
oshirish maqsadida oraliq va uchastka stansiyalari elektrik markazlashtirish (EM) 
qurilmalari bilan qurollanadi. EM tizimining asosiy element bazasi bo’lib, releli 
apparatura hisoblanadi, shuning uchun bu boshqaruv tizimi releli markazlashtirish 
nomini oladi. Releli markazlashtirishda ishlab chiqarishning texnik foydalanish 
talablariga ko’ra quyidagilar mumkin emas: 
- marshrut bo’yicha band shoxobchadagi svetoforni ochish; 
- sostav ostidagi strelkalarni boshqasiga o’tkazish; 
- agar strelkalar kerakli holatga o’tkazilmagan va shu holatda yopilmagan, 
shuningdek raqobatchi marshrut signallari yopilmagan bo’lsa, mazkur marshrutga 
mos signallarni ochish. 
Releli markazlashtirish tarkibiga quyidagilar kiradi: boshqaruv apparati; 
poezdlar harakati xavfsizligi talablarini taminlovchi releli apparatura; yonilg’i 
manbalari; strelkalar holatini markazlashtirilgan holda boshqarish va nazorat qilish 
uchun strelkali elektroprivodlar; svetoforlar, elektrlashgan relsli zanjirlar; qabyl 
tarmoqlari. 
Boshqaruv apparatlari va yonilg’i manbalarini joylash-tirish turiga ko’ra releli 
markazlashtirishni mahalliy va markaziy bog’liqlikli hamda yonilg’i manbali qilib 
quri-shadi. Mahalliy bog’liqlikda releli apparaturani stan-siyalar boshidagi releli 
qutilarga, markaziy bog’liqlikda esa stansiya markazidagi EM postiga yoki stansiya 
binosiga joylashtiriladi. Mahalliy manbalar akkumulyator batareyalari ko’rinishida 
kirish svetoforlari va strelkalarning boshlanish rayonlaridagi batareya shkaflariga 
o’rnatiladi. 
Releli markazlashtirish qurilmalarida ikki xil boshqarish usuli qo’llaniladi: 
yakka (alohida) va marshrutli. Yakka boshqarish usulida marshrutga kiruvchi 
strelkalarni o’zgartirish va svetoforni ochish alohida tugmani bosish yoki navbatchi 
pultida joylashgan kommutatorni o’zgartirish orqali, marshrutli boshqarish usulida 
esa – strelkani o’zgartirish va svetoforni ochish ikki (marshrutning boshlanishi va 
tugallanishi) tugmani bosish orqali amalga oshiriladi. 
Releli markazlashtirish tizimlarining bir nechta turlari qo’llaniladi. 

---