O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti asosiy organik sintez texnologiyasi kafedrasi

 

---

21 
MODDIY BALANS
Material balansni hisoblash uchun asosiy kimyoviy stexiometrik tenglashuv 
formula mavjud: aA+bB=cC+dD 
Bu yerda A va B kiruvchi mahsulotlar , C va D reaksiyadan hosil bo’luvchi 
mahsulotlar. a,b,c,d – bular stexiometrik koeffisenti. 
Bu yerda biz M
A
, M
B
, M
C
, M
D
– lar orqali reaksiyada qatnashgan barcha 
mahsulotlarimizni malekulyar masssalarini belgilab olamiz.
M
A
= 180 M
B
= 180 M
C
= 270 M
D
= 90
bu har bir mahsulotning molyar 
masssalari. Bizga ma’lumki ishlab chiqarilishi kerak bo’lgan KS – 11 markali 
karbamid mahsulotini yiliga 68000 t bo’lishi lozim. Reaksiyamiz unumi 95% 
bo’lsa, proporsiya orqali hisoblaymiz.
Quvvati, t/y...............................................68000 
Unumdorligi, %........................................95 
1. Ish vaqtini hisoblash. 
1
− 24
335 −
𝑥
𝑥 =
24 ∙ 335
1
= 8040 𝑠𝑜𝑎𝑡 
2. Bir soatda ishlab chiqariladigan mahsulotning miqdorini hisoblaymiz 
m= 
68000
8040
∙ 1000 = 8457,7𝑘𝑔/𝑠 
3. Ishlab chiqarish 100 % bo’lganda mahsulot miqdorini topamiz 

---

22 
8457,7 −
95 %
𝑥
− 100 %
𝑥 =
100 ∙ 8457,7
95
= 8902,8𝑘𝑔/𝑠 
4. Yo’qotishlarni hisoblaymiz. 
8902,8 − 100 %
𝑥
−
5 %
𝑥 =
5 ∙ 8902,8
100
= 445,1𝑘𝑔/𝑠 
5. Sarflangan karbamid miqdorini aniqlaymiz
8902,8 − 270 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥
− 180 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥 =
180 ∙ 8902,8
270
= 5935,2𝑘𝑔/𝑠 
6. Reaksiya jarayonida sarf bo’lgan formaldegid miqdorini topamiz. 
8902,8 − 270 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥
− 180 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥 =
180 ∙ 8902,8
270
= 5935,2 𝑘𝑔/𝑠 
7. Reaksiyada mahsulot bilan ajralib chiqgan suv miqdorini topamiz 
8902,8 − 270 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥
−
90 𝑔/𝑚𝑜𝑙
𝑥 =
90 ∙ 8902,8
270
= 2967,6 𝑘𝑔/𝑠