O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti qalandar abduraxmonov, Samandar qurbonov
O‘zbekistonda davlat pensiya ta’minoti
Download 1.97 Mb. Pdf ko'rish
|
П INSON TARAQQIYOTI 2 тахрир булди
|
9.4. O‘zbekistonda davlat pensiya ta’minoti O‘zbekiston davlat mustaqilligiga erishgandan so‘ng barcha sohalar qatori pensiya ta’minoti tizimini ham tubdan isloh qilish zarurati tug‘ildi. Avvalgi totalitar tuzumda sobiq ittifoq Pensiya jamg’armasining O‘zbekiston bo‘limi mavjud edi. U 1993-yilda 112 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasiga aylantirildi. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan bozor iqtisodiyoti munosa- batlariga o‘tishning murakkab davrida – mablag‘ yetishmayotgan, inflyatsiya darajasi muttasil ortib borayotgan, ishlab chiqarish hajmlari, fuqarolarning daromadi kamayib borayotgan sharoitlarda Ijtimoiy sug’urta jamg’armasi aholining nochor qismiga ijtimoiy yordam ko‘rsatish vazifasini muvaffaqiyatli bajardi. 1993-yilda “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risi- da”gi Qonun ham qabul qilindi. Ushbu Qonun bilan fuqarolarining qariganda, mehnat qobiliyatini to‘liq yoki qisman yo‘qotganda, boquvchisiz qolganda ijtimoiy ta’minlanishdan iborat konstitut- siyaviy huquqlarini ro‘yobga chiqarish, davlat pensiyalarining yagona tizimini, ularni tayinlash, hisoblab chiqarish, qayta hisoblash va to‘lashning huquqiy asoslari yaratildi. Mazkur hujjatda mamlakatning milliy va demografik xususiyatlari hisobga olingan, yuqori unumli, munosib ish haqi to‘lanadigan mehnatni rag’bat- lantirish choralari belgilangan. “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq O‘zbekistonda pensiyalarning quyidagi turlari belgilab qo‘yilgan: - yoshga doir pensiya; - nogironlik pensiyasi; - boquvchisini yo‘qotganlik pensiyasi. Yoshga doir pensiya olish huquqiga erkaklar ‒ 60 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 25 yil bo‘lgan taqdirda, ayollar ‒ 55 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 20 yil bo‘lgan taqdirda ega bo‘ladilar. Mamlakat fuqarolarining chet elda ishlagan davrlari ular tomonidan Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga belgilangan sug‘urta badallari to‘langan taqdirda, mehnat stajiga qo‘shib hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasiga binoan “Har kim qariganda, mehnat layoqatini yoʻqotganda, shuningdek, boquvchisidan mahrum boʻlganda va qonunda nazarda 113 tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy taʼminot olish huquqiga ega” deb koʻrsatib oʻtilgan. Oʻzbekiston Respublikasida davlat pensiya taʼminoti tizimi 1993- yil 3-sentabrda qabul qilingan “Fuqarolarning davlat pensiya taʼminoti toʻgʻrisida”gi Qonuni hamda ushbu Qonun asosida ishlab chiqilgan meʼyoriy-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Mazkur Qonunga asosan ish stajiga ega boʻlmagan fuqarolar va ularning oilalari davlat pensiyasini olish huquqiga ega emaslar, ularning ijtimoiy taʼminlanish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2011-yil 7-aprelda tasdiqlangan “Pensiya tayinlash uchun zarur boʻlgan ish stajiga ega boʻlmagan qariyalarga va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar tayinlash va toʻlash tartibi toʻgʻrisida”gi Nizomga muvofiq amalga oshiriladi. Demak, yanada aniqroq tushunishimiz uchun ish stajiga ega boʻlgan fuqarolarga pensiyalarni tayinlash hamda ish stajiga ega boʻlmagan qariyalarga, nogironlarga va boquvchisini yoʻqotganlarga ijtimoiy nafaqalarni tayinlash tizimlarini shartli ravishda ikkiga boʻlishimiz mumkin. Download 1.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|