O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

CHAPTER VIII. NATIONAL CALCULATION OF “EXTERNAL 
WORLD” SECTION………………………………………………………... 
8.1. “External World” section and its responsibilities………………………… 
8.2. Annual calculation of operation activities………………………………... 
8.3. Capital expenditure calculation…………………………………………... 
8.4. Fiscal accounting and its main index…………………………………….. 
Summary…………………………………………………………………........ 
Questions for discussion…………………………………………………........ 
Used Literature……………………………………………………………….. 
CHAPTER IX. DYNAMICS OF EXTERNAL TRADE AND 
STRUCTURE ANALYSIS………………………………………………….. 
9.1. Statistical methods of External trade…………………………………….. 
9.2. Dynamics of Commodity circulation…………………………………….. 
9.3. Structure analysis of External trade…………………………………....... 
Summary…………………………………………………………………....... 
Questions for discussion…………………………………………………....... 
Used Literature……………………………………………………………….. 
USED LITERATURE……………………………………………………….. 
67 
69 
69 
70 
71 
71 
72 
77 
82 
83 
84 
84 
84 
85 
85 
86 
88 
89 
89 
90 
91 
91 
93 
94 
95 
97 
97 
97 
98 
98 
100 
106 
112 
112 
112 
119 

---

9 
KIRISH 
 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligiga erishgandan so‘ng iqtisodiyotni ma’muriy 
boshqarishdan bozor munosabatlari asosidagi boshqaruvga o‘tkazish asosiy vazifa 
bo‘lib qoldi. 
Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga o‘tish ob’ektiv zarurat edi. 
Bozor iqtisodiyoti – umumbashariy hodisa bo‘lib, jahon sivilizasiyasi 
rivojlanishi yo‘lidagi muqarrar bosqichdir. Tartibli asosda qurilgan bozor xalqning 
ijodiy va mehnat imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga, tashabbuskorlik va 
ishbilarmonlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. 
Faqat bozor munosabatlarigina respublika ishlab chiqaruvchi kuchlari 
zaminidagi ulkan imkoniyatlardan biri bo’lib, u xalq baxt-saodati yo‘lida aholining 
turmush darajasini oshirish maqsadida samarali foydalanishni ta’minlashi mumkin. 
Davlatimiz rahbari I.A.Karimov 2006 yil 10 fevralda O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 2005 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish 
yakunlari va 2006 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning muhim ustuvor 
yo‘nalishlariga bag‘ishlangan majlisidagi ma’ruzasida: “Beshinchi ustuvor yo‘nalish 
eksportni har tomonlama rag‘batlantirish va valyuta zaxiralarini tejash, ulardan 
oqilona va samarali foydalanishni ta’minlashdan iborat”
1
– deb tashqi faoliyatni, 
jumladan tashqi savdoni yanada rivojlantirish hozirgi kunda naqadar dolzarb masala 
ekanini yana bir bor eslatib o‘tdi. 
O‘zbekiston iqtisodiyotini bozor munosabatlariga o‘tkazishda davlat statistika 
organlarining roli katta. Hozirgi kunda O‘zbekistonda amal qilinayotgan statistika va 
hisobot tizimi iqtisodiyotni ma’muriy buyruqbozlik bilan boshqarish sharoitida 
vujudga kelgan bo‘lib, markazlashgan rejalashtirish metodologiyasiga va yalpi 
statistik kuzatishga asoslangan edi. 
Statistik ko‘rsatkichlar tizimi vazirliklar va ma’muriyatlarni boshqarish 
zaruriyatidan kelib chiqqan holda tuzilgan bo‘lib, bozor munosabatlari talablariga 
javob bera olmas edi. Amaldagi hisobot va statistika tizimi jahon talablari darajasida 
emas, bu o‘z navbatida O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirishi hamda 
xalqaro hamjamiyatlar bilan birikishida to‘sqinlik qilar edi. 
Bozor munosabatlari sharoitida statistika sohasidagi yangi muammolarni hal 
etish uning nazariy asosini qayta ko‘rib chiqishni, mavjud statistika amaliyotida 
keskin o‘zgarishlar bo‘lishini talab etadi. 
Mamlakatimizdagi ko‘plab korxona va tashkilotlarning tashqi bozorga chiqishi 
hamda ularda faoliyat ko‘rsata oladigan tashqi iqtisodiy aloqalar bo‘yicha 
mutaxassislarning zarurligi iqtisodiy yo‘nalishdagi oliy o‘quv yurtlarida «Tashqi 
iqtisodiy faoliyat statistikasi» fani o‘qitilishini taqozo etadi. 
Korxona va tashkilotlarning tashqi iqtisodiy faoliyati ayniqsa bozor iqtisodiyoti 
sharoitida alohida ahamiyatga ega. 
1
Каримов И.А. Эришилган ютуқларни мустаҳкамлаб, янги марралар сари изчил ҳаракат қилишимиз лозим.
– Халқ сўзи, 2006 йил 11 феврал. 

---

10 
Ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan sharoitda korxona va tashkilotlar bevosita 
chet elga chiqa olmas edilar. Buning natijasida yangi sharoitda chet el iqtisodiyotini 
mukammal biladigan iqtisodchi – mutaxassislarga jiddiy ehtiyoj sezildi. 
«Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi» fanini o‘rganish, talabalardan o‘qish 
jarayonida statistika nazariyasi, makroiqtisodiy statistika, tashqi iqtisodiy faoliyat, 
iqtisodiy nazariya va boshqa fanlarni chuqur va mukammal bilishlarini taqozo etadi. 
Har bir bob bo‘yicha qisqacha xulosalar, tayanch iboralar, talabalar bilimini 
nazorat qilish savollari va adabiyotlar ro‘yxati bayon etilgan bo‘lib, ular ma’ruza va 
amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda o‘qituvchi hamda talabalarga qo‘l keladi deb 
o‘ylaymiz. 

---

11