O„zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti t. S. Achilov

2.8 Kuch va uning rivojlanish uslubiyati. 
 
Jismoniy sifat bo„limi ‗‗kuch‘‘ deganda kurashchining raqib qarshiligini 
yengib o‗tishi yoki mushak kuchlanishi hisobiga unga qarshilik ko‗rsatishi qobiliyati 
tushuniladi. 
Kuchni quyidagi turlarga ajratish qabul qilingan: umumiy va maxsus 
mutloq va nisbiy, tezkor va portlovchanlik kuch chidamliligi. 
Umumiy kuch bu kurashchini maxsus harakatlariga ta`luqli bo‗lmagan holda
sportchi tomonidan namoyon qilinadigan kuch. Maxsus kuch musobaqa 
harakatlariga mos bo‗lgan maxsus harakatlarda sportchi tomonidan namoyon 
qilinadi. Mutloq kuch sportchining juda katta xususyatga
ega harakatlarida namoyon 
bo‗ladigan kuch imkoniyatlari bilan tavsiflanadi. Kurashda va kuch yordamida 
yakkama-yakka olishish uchun muhim ahamiyatga ega. 
Nisbiy kuch ya`ni sportchining 1 kg vazniga tog‗ri keladigan kuch 
kurashchining shaxsiy og‗irligini yengib o‗tish imkoniyati ko‗rsatgichi hisoblanadi. 
Bu usullarni tezkorlik bilan bajarilishida muhim ahamiyatga ega. 
Tezkor kuch mushaklarni nisbatan kichik tashqi qarshilkka yengib o‗tishi bilan 
bog‗liq xarakterlarini tez bajarishiga bo‗lgan qobilyatda aks etadi. 
Portlovchi kuch qisqa vaqt ichida o‗z shiddatiga ko‗ra katta kuchlanishlarni 
namoyon qilishi qobilyatini tavsiflaydi. 
Kuch chidamliligi bu sportchining nisbatan uzoq vaqt davomida muayyan 
kuchlanishlarini namoyon qilishiga bo‗lgan qobilyatidur. Kurashchining kuch 
imkoniyatlarini rivojlantirish uchun quyidagi usullar qo‗llaniladi: takroriy 
kuchlanishlar. Qisqa muddatli maksimal kuchlar, tobora oshib boradigan og‗irliklar 
kuchning birgalikda ta`sir ko‗rsatish, variantlilik. Izometrik kuchlanishlar uslublari. 
Takroroy kuchlanishlar uslubi shundan iboratki, sportchi mashqni so‗ngi 
nafasigacha, hammasi 3-4 seriya orasida dam olish vaqti 3-4 daqiqa. 
Takroriy kuchlanishlar uslubini bir turi dinamika kuchlanish uslubi 
hisoblanadi. U mashqlarni maksimumdan 20-30% ni og‗irlikni eng katta tezlikda 
bajarishi bilan tavsiflanadi. Boshqa katta mushak zo‗riqishi og‗irlik hisobiga emas, 
balki yuqori tezlikdagi harakat hisobiga erishiladi. 
Qisqa muddatli maksimal kuchlanishi uslubi hozirgi paytda mushaklarning 
mutloq kuchini oshirish uchun eng samarali hisoblanadi. U eng katta va unga yaqin 

---

36 
bo‗lgan og‗irliklar bilan ishlanishi nazoratda turadi. Mushaklar trenirovkasida 
maksimal kuchlanishlar uslubi trenajorlarda
va sheriklashda bitta-ikkita xarakterlar 
yordamida katta og‗irlikdagi shtanga bilan bajariladigan mushaklarda (shtangani 
siqib ko‗tarish; siltab ko‗tarish, yotib ko‗tarish; o‗tirib ko‗tarish) namoyon bo‗ladi. 
Trenerovkada hammasi bo‗lib 3-4 ta yondashish bajariladi. Yondashishlar 
o`rtasidagi dam olish oralig‗i 3-5 daqiqa. 
Tobora oshib boradigan og‗irliklar uslubi bitta trenerovka mashg‗ulotlar singari 
qiyinchiliklarda ham qarshilik ko‗rsatish hajmini asta sekin oshib borishi kuzatiladi. 
Trenerovka mashg‗ulotlarining birinchi yondashuvida sportchi 10 marta 
ko‗tara oladigan (10TM) og‗irligidan 50% og‗irlik bilan boshlash tavsiya etiladi. 
Ikkinchi yondashuvida mashq 10 tm dan 100% og‗irlik bilan bajariladi. Trenerovka 
davomida hammasi bo‗lib 3 ta yondashuv amalga oshiriladi. Yondashuvlar 
orasidagi oralig‗i 2–4 daqiqa. Har bir yondashuvda mashq eng katta tezlik bilan aniq 
toliqib qolgunga qadar bajariladi.
Mashqlanayotgan mushaklarni kamaygan og‗irlik energiyasini qamrab olishi 
mushaklarni faol holatiga kesib o‗tishiga ish qo‗llanmasini tez rivojlanishiga 
yordam beradi, mushakda qo‗shimcha kuchlanish imkoniyatlarini hosil
qiladi va 
keyingi itaruvchi harakat shiddat va tezkorligi hamda qoloq ishdan yengib 
o‗tiladigan ishga tez o‗tishini ta`minlaydi. 
Mashq 70-80 sm balandlikdan tizzalarini
bir oz bukkan holda yerga tushib 
ketidan tez va shiddat bilan yuqoriga otilib chiqish orqali bajariladi. Sakrashlar 
seriyalab 2-3 seriyada, har bir seriyada 8-10 tadan sakrashlar bajariladi. Seriyalar 
o‗rtasidagi dam olish oralig‗i 3-5 daqiqa mashq haftada 2 marta bajariladi.