O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

 
Persepol arxivi 
1933-1934-yillarda
 
Chikago universiteti Sharqshunoslik instituti 
arxeologik ekspeditsiyasi E.Xersfeld rahbarligida Persepolning shimoli-
g‘arbiy burchagida qal’a devorini qazib ochgan. U yerdan ko‘plab elam 
yozuvidagi mixxat matnlarini topgan. Ular shartli ravishda “qal’a devori 
taxtachalari” (“Таблички крепостной стены)
4
 nomini olgan. 
1969-yilda R.Xollog mazkur matnlardan 2087 ta hujjatni nashr 
qilgan. Minglab matnlar chop qilinmay qolgan. Dastlab topilmalar 
30000 atrofida deb e’lon qilingan, ammo nashr qilishga yaraydiganlari 
soni 8000 tani tashkil etgan. Ba’zilari hanuzgacha o‘qib chiqilmagan 
va tarjima qilinmagan. 
Qal’a devori hujjatlari mil.avv. 509-494-yillar, ya’ni Doro I ning 
37 yil davom etgan hukmronligi davrining 13-28-yillari bilan 
belgilanmoqda. Ular garchi barchasi Persepoldan topilsa ham ko‘proq 
Eronning Pars viloyati va qadimgi Elam hududida (shu bilan birga 
ba’zi matnlar Suzada) yozilgan. Taxtachalarni ikki katta guruhga 
bo‘lish mumkin: 
1) Xo‘jalik talablari va davlat zahiralari uchun bir joydan ikkinchi 
joyga turli xil oziq-ovqatlarni tashish bilan bog‘liq yirik operatsiya-
larni ro‘yxatga olish hujjatalari; 
2) Shoh xo‘jalik xodimlari va amaldorlar uchun oziq-ovqat tarqat-
ganligi to‘g‘risidagi vedomost-qaydnomalardan iborat. 
Matnlar orasida har xil hajmdagi hujjatlar, ya’ni bir va bir necha 
qatordan iborat yozuvli yorliqlardan tortib, 80-90 va undan ham ortiq 
qatorli yozuv bitilgan oziq-ovqatlar xarajatlarining yig‘ma qaydnoma-
lari uchraydi. Mazkur yig‘ma vedomostlarda ma’lum joyda ma’lum 
qaydnoma asosida oziq-ovqatlarning sarf qilinganligi aks ettirilgan. 
                                                 
4
 Tablichki so‘zi xumdonda pishirilgan g‘isht ko‘rinishidagi yozma yodgorlik 
bo‘lib, yuzasiga o‘yib xat bitilgan loy taxtacha. 

---

 
23
Bu qaydnomalar ba’zan bir necha yillik xarajatlardan iborat bo‘lgan. 
Oziq-ovqatlarni aniq maqsadda sarflanganligi to‘g‘risida yozma ma’-
lumot - tilxatlar ham bor. 
Matnlarda oziq-ovqatlarni tashish va hayvonlarni joydan joyga 
haydash, soliq olish, ishchilar uchun oziq-ovqat berish va davlat amal-
dorlariga maosh berish va boshqalar haqida ma’lumotlar bor. Ular orasi-
da uy hayvonlarining terilarini omborga topshirganlik haqida hujjatlar, 
oziq-ovqatlar (don, un, o‘simlik yog‘i, may, bo‘za, xurmo va mevalar) 
nimalarga sarf qilinganligini ko‘rsatib qilingan hisobotlari bor.  
Qal’a devorlaridagi taxtachalar orasida yuqori martabali shoh 
amaldorlarining yozishmalari saqlanib qolgan. Hozircha 78 ta xat 
nashr qilingan. 
Qal’a devor matnlari mazmuniga ko‘ra, 1936-1938-yillarda Persepol 
shoh yo‘lining janubi-g‘arbiy burchagida qazib olingan xazinaning bir 
xonasida topilgan qimmatbaho buyumlar haqidagi hujjatlar deb nomla-
nuvchi hujjatlar bilan o‘xshashligi bor. Jami 753 ta yaxlit taxtachalar va 
200 hujjatning parchalari topilgan. Shulardan 140 qa yaqini Kamerun 
tomonidan nashr qilingan. Bo‘laklarning aksariyatidagi matnlarni bir-
biriga bog‘lab bo‘lmaganligi sababli nashr qilishning iloji bo‘lmagan. 
Qimmatbaho buyumlar xazinasi hujjatlari 492-458-yillar (Doro I 
ning 30-yillaridan to Artakserks I ning 7-yil hukmronligigacha bo‘l-
gan davr) bilan sanalashtirilgan va Persepol saroy xo‘jaligi hamda 
uning viloyatlari xo‘jaliklariga kumush va natural oziq-ovqatlar beri-
lishini qayd etgan. Bu matnlar saroy xazinasi bilan saroy ombori o‘rta-
sidagi oziq-ovqatlarni sarf qilish to‘g‘risidagi hisob-kitoblardir.  
Formulyarlarga ko‘ra
5
, hujjatlar xatlar va esdalik yozuvlari