O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Download 0.75 Mb. Pdf ko'rish
|
Arxivshunoslik исхоков
|
Tayanch iboralar: Milliy arxiv fondi, “Arxivlar to‘g‘risida”
Qonun, “O‘zarxiv”, “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, ilmiy-ma’lumot apparati (IMA). O‘zbekiston mustaqillikga erishgach jamiyatimizning barcha so- halarida, jumladan arxiv ishini rivojlantirish sohasida ham tub o‘zga- rishlar sodir bo‘ldi. Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga asoslangan jamiyatni barpo etish borasida, davlat mulkini xususiylashtirish, ko‘p ukladli iqtisodiyotni vujudga keltirish, ishlab chiqarish korxonalari va xususiy biznesni rivojlantirish natijasida nodavlat arxiv fondlari tash- kil qilindi. Nodavlat sanoat, qurilish korxonalari, fermer xo‘jaliklari, kasaba uyushmalari, xayriya va boshqa jamg‘armalari, siyosiy partiya- lar va harakatlar, diniy tashkilotlar arxiv fondlari nodavlat arxiv fon- dini tashkil qildi. Davlat va nodavlat arxiv fondlari O‘zbekiston Res- publikasi Milliy arxiv fondi (O‘zMAF)ga aylantirildi. O‘zR Milliy arxiv fondi hujjatlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va hujjatlar egasi- ga, tashkilotga maxsus guvohnoma berish joriy etildi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona va tashkilotlarning shaxsiy tarkib bo‘yicha hujjatlari saqlanishini ta’minlash maqsadida respub- lika shaharlari va tumanlari hokimliklari tomonidan shaxsiy tarkib bo‘yicha idoralararo arxivlar soni ortdi. O‘zbekiston Respublikasi hukumati arxiv ishi bo‘yicha Qonun va me’yoriy hujjatlar ishlab chiqdi. 1999-yil 15-aprelda O‘zbekiston Res- publikasi Oliy Majlisi “Arxivlar to‘g‘risida” Qonun va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1999-yil 30-oktyabrda “Arxiv ishi bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi 482-sonli Qaror qabul qildi. Vazirlar Mahkamasining qarori bilan “O‘zbekiston Res- prublikasi Milliy arxiv fondi to‘g‘risida Nizom”, “O‘zbekiston Res- publikasi Milliy arxiv fondi hujjatlarining davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi”, “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi 137 Bosh arxiv boshqarmasi (“O‘zbosharxiv”) to‘g‘risida Nizom”, “O‘z- bekiston Respublikasi Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, kor- xonalar, muassasalar va tashkilotlardagi idoraviy arxiv to‘g‘risida Na- munaviy nizom” tasdiqlandi. Bu hujjatlar respublika arxiv idoralarini mustaqilligini, erkinligini qonuniy yo‘l bilan rasmiylashtirdi. Respublikada arxiv sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar ar- xivlar to‘g‘risidagi Qonunni qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirish ehtiyojini yuzaga keltirdi. Natijada 2010-yil 15-iyunda “Arxiv ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Qonun- da arxiv muassasasi, idoraviy arxiv, arxiv hujjati kabi o‘ziga xos insti- tutlar mohiyati amaliyotga mos ravishda ajratilib, har birining haq- qoniy tushunchasi yoritib berilgan. Bundan tashqari, unda MAF va davlat arxivlari qatori nodavlat arxivlar, idoraviy arxivlar, shaxsiy arxiv hujjatlari tarkibida ham butlanishi, hisobga olinishi, saqlanishi va ulardan foydalanishi mumkinligi ko‘rsatib o‘tilgan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 3- fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasi arxiv ishini boshqarishni yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi 49-sonli Qaroriga ko‘ra “O‘zbosh- arxiv” “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “O‘zarxiv” agentligiga aylantirildi. Joylarda hokimliklar arxiv bo‘lim- lari o‘rniga Arxiv ishi hududiy boshqarmalari tashkil qilindi. Mustaqil O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida ko‘plab xususiy, nodavlat tashkilotlar, korxonalar va ularning arxiv fondlari vujudga keldi. Nodavlat tashkilotlar idoraviy arxivi ularning mulki hisoblanadi. Davlat va nodavlat korxonalari arxivi fondi hujjatlarini saqlash uchun hujjatlar saqlaydigan joylarning mavjudligi va undagi talab darajasida shart-sharoitning bo‘lishi muhim sanaladi. 1996-yilga qadar respublikada faqat 9 ta davlat arxivlari uchun maxsus qurilgan bino mavjud bo‘lgan. 68 ta davlat arxivlarining binolari hujjatlar saqlash uchun moslashtirilgan binolar bo‘lib, ularning ko‘pchiligi hujjatlar bilan to‘lgan va idoraviy arxivlardan davlat saqlovi uchun hujjatlar qabul qila olmas edi. Arxivlarning rejali butlashni ta’minlash uchun respublika bo‘yicha 1,5 mln dan ortiq yig‘ma jild saqlanadaigan joylar qurilishi lozim edi. 2008-yil 26-avgustda qabul qilingan Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi arxiv ishini yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 194-sonli Qarori bilan tasdiqlangan 2011-yilgacha arxiv ishini va ish 138 yuritishni rivojlantirish Dasturi hamda Maqsadli mo‘ljallariga davlat arxivlari uchun yangi binolar qurish, ta’mirga muhtoj binolarni rekonstruksiya qilish kiritildi. 2011- yilgacha bo‘lgan maqsadli mo‘ljallariga muvofiq 2008-2011-yillar davomida 18 ta markaziy davlat arxivi, viloyat davlat arxivlari hamda uning filiallariga qo‘shimcha arxiv saqlovxonasi qurish, 2 ta davlat arxivi va uning filialiga qo‘shimcha arxiv saqlovxonasi ajratish ishlari amalga oshirilishi belgilandi. Mustaqillik yillarida MAF hujjatlarini butlash hamda saqlash va ularning xavfsizligini ta’minlash maqsadida, saqlovxonalarni havoni mo‘’tadillashtirish tizimi, yong‘inni o‘chirish va yong‘inga qarshi signalizatsiyaning zamonaviy tizimi, binoda va o‘quv zallarida peri- metral nazorat va video kuzatish tizimi, metall stellajlar bilan, yig‘ma jildlarni kartonlashtirish uchun qutilar, davlat arxivlarini noyob va alohida qimmatli hujjatlarni restavratsiya qilish, konservatsiya qilish va ehtiyot nusxalari ko‘chirish uchun yuqori texnologiyali asbob- uskunalar bilan jihozlashga e’tibor qaratilmoqda. Mustaqillik sharoitida arxiv ishini boshqaruv davlat organi O‘zbe- kiston Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “O‘zarxiv” agentligi hisobla- nadi. Uning tizimiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri hududiy boshqarmalari, ularning qaramog‘idagi dav- lat arxivlari (ularning filiallari) hamda markaziy davlat arxivi kiradi. O‘zbekiston davlat arxivlarida hujjatli axborotlar bilan ta’minlash uchun O‘zR Milliy arxiv fondi (MAF) tarkibi va mazmuni to‘g‘risida ilmiy-ma’lumot apparati (IMA) barpo qilindi. Davlat arxivlarining IMA tarkibiga quyidagi ma’lumotnomalar kiradi: 1) arxiv ro‘yxati (opislar); arxiv bo‘yicha yo‘lko‘rsatkich (putevoditel); 3) viloyat arxivi bo‘yicha qisqacha ma’lumotnoma; 4) fondlar katalogi; 5) tizim- li, ismli, mavzuli kataloglar; 6) fondlar va mavzular bo‘yicha sharhlar. Viloyat davlat arxivlari filiallarida fondlar katalogi va ro‘yxatlar, viloyat davlat arxivlarida bulardan tashqari arxiv fondlari bo‘yicha qisqacha ma’lumotnoma va tizimli katalog. Markaziy davlat arxiv- larida IMAning barcha turlari albatta bo‘lishi kerak. Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida 80 dan ortiq davlat arxivlari bo‘lib, ularda 6 mln. yig‘majildlardan ziyod hujjatlar asrab- avaylab saqlanmoqda. Bu hujjatlardan turli sohalar bo‘yicha tadqi- qotchilar, talabalar va boshqa mutaxassislar ilmiy, madaniy-ma’rifiy izlanishlarda keng foydalanmoqda. Hozirgi kunda jahonda globallashuv jarayoni jadallashgan, axborot-texnologiyalari inson faoliyatining barcha sohalariga jadal 139 kirib borayotgan davrda O‘zbekictonda arxiv ishini yanada takomillashtirish masalasi asosiy vazifa bo‘lmog‘i kerak. Zero, arxiv ishida yangi informatsion texnologiyalarning tadbiq etilishi hujjatli ma’lumotlarga ega bo‘lish imkoniyatini kengaytiradi, arxiv hujjatlarini qidirib topishning yangi usullari yaratilishini talb qiladi. Arxiv ishini axborotlashtirish bu informatika fanining nazariy va amaliy ishlanmalarini arxiv ishiga tadbiq etish yordamida arxiv hujjatlariga ishlov berish texnologiyalari takomillashtirishni, arxivlarni saqlash imkoniyatlarini qidirib topishni talab etmoqda. Bugungi kunda O‘zbekiston arxivlari ish suratini yanada jadallashtirish maqsadida rivojlangan Yevropa davlatlaridagi hujjatlarni arxivlashtirish uslublarini o‘rganib chiqish va ularni saqlash choralarini izlab topishni talab etmoqda. Shu madsadda Yevropa ittifoqi institutlari va organlarining arxivlar xizmati, arxivdagi ish jarayonlari va arxivlarni manbalar bilan ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar ko‘lami ortib bormoqda. XXI asrdagi zamonaviy ijtimoiy boshqaruvdagi tezkorlik, axborotlarning o‘sib borishi, elektron hukumatning oldinlab ketishi, raqamlashtirish va yangi texnologiyalarning joriy etilishining zaruriyati bo‘yicha o‘zgarishlar shiddat bilan davom etmoqda. Yevropa ittifoqi a’zolarining ko‘payishi ma’muriy boshqaruv madaniyatini tizimlashtirishni talab etadi. Bugungi kunda yer yuzining ko‘pgina davlatlarida elektron hujjatlarni boshqarish va saqlash doirasida ko‘pgina ishlar amalga oshirilgan. Elektron hujjatlarning huquqiy-normativ asoslari ham shakllangan. Elektron hujjatlarni tadbiq etishning ba’zi muammolari xalqaro darajada, boshqalari esa davlatning ichki doirasida hal etiladi. Elektron hujjat aylanishini amalga oshirish uchun kelajakda dasturiy ahamiyatga ega bo‘ladigan normativ hujjatlarning qabul qilinishi talab etiladi. Ushbu narmativ hujjatlar orqali elektron hujjatlar aylanishi, saqlanishi, qo‘lga kiritilishi, ulardan foydalanish qoidalari va ishning boshqa ko‘pgina jihatlari tartibga solinadi. Shundan kelib chiqib, arxiv xizmatlarini uyg‘unlashtirish maqsadida o‘quv kurslari yoki ish yuritishni o‘rganish bo‘yicha dasturlarni ishlab chiqish taklif qilinadi. Hozirgi kunda katta o‘zgarishlar bo‘layotgan dunyoda yashayotgan ekanmiz, bu o‘zgarishlar talabga javob beradigan va uzoq muddat davomidagi arxiv hujjatlarini saqlashga va arxiv 140 me’rosidan foydalanishda ba’zi xavf xatarlarni tug‘dirishi mumkinligini e’tibordan qochirmaslikni talab qiladi. Zero, ochiq xildagi arxivlarga tabiiy ofatlar va boshqa fojeaviy holatlarning yetkazishi mumkin bo‘lgan ziyonlarning oldini olish hamda shikast yetgan arxiv hujjatlarini tiklash texnologiyalarini yaratishni talab etadi. Download 0.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|