O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Sof va yalpi daromad
Yalpi daromad korxona yoki shaxsning yil davomida ishlab topgan daromadlarini ifodalaydi va bunga naqd pul, kredit kartalar, bekor qilingan qarzlar, kreditlar va boshqalar qo'shilishi kerak.
O'z navbatida, sof daromad bu biznes tomonidan qilingan xarajatlar va ajratmalar yalpi daromaddan chiqarilgandan so'ng biznesning foydasidir, masalan: reklama, kommunal xizmatlar, xizmat ko'rsatish, sug'urta, soliqlar, ijara to'lovlari va boshqalar.
Milliy daromad
Milliy daromad - bu mamlakat fuqarolarining bir yil ichidagi barcha shaxsiy daromadlari yig'indisi va undan pensiya, ijtimoiy sug'urta subsidiyalari, oilaviy nafaqalar va boshqalar to'lash chiqarib tashlanadi.
Aholi jon boshiga daromad
Har bir kapital uchun daromad milliy daromad va Yalpi ichki mahsulot bilan chambarchas bog'liq, chunki bundan olingan mablag 'mamlakatning har bir aholisi oladigan o'rtacha qiymat sifatida hisoblanadi va shu tariqa mamlakatning iqtisodiy boyligining qiymatini olish mumkin.
Bunga milliy daromad va mamlakatning umumiy aholisi o'rtasida bo'linish orqali erishiladi, ya'ni jon boshiga daromad = Milliy daromad (IN) / Jami aholi (PT). Biroq, bu ko'rsatkich aholi tanlagan har xil daromadlarni inobatga olmaslik va ularning barchasini bir xil daromad darajasi bilan qabul qilishini tanqid qiladi, chunki hamma aholi jon boshiga daromadlarning ko'payishi bilan hamkorlik qila olmaydi.
Nominal va real daromadlar
Ikkala daromad o'rtasida yaxshiroq tushunish uchun uni quyidagi misolda aks ettirish mumkin; real daromad shaxs o'z mehnati bilan oladigan ish haqi orqali olinadigan hamma narsani anglatadi. O'z navbatida, nominal daromad ishdan olingan pulni tashkil qiladi.
Chek daromad
U sotilgan miqdor bir birlikka ko'payganda paydo bo'ladigan jami daromadga nisbatan marginal daromad sifatida qabul qilinadi.
Soliq tushumi
Uning nomidan ko'rinib turibdiki, fiskal daromad soliqlar, aktivlarni sotish, xizmatlar va davlat kompaniyalari foydasidan tushadigan barcha g'aznachilik mablag'lariga to'g'ri keladi.
Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon amaliyotida Lorents egri chizig‘idan foydalaniladi.Nazariy jihatdan daromadlarning mutlaq teng taqsimlanishi imkoniyati (burchakni teng ikkiga bo‘luvchi) 0E chiziqda ifodalangan bo‘lib, u oilalarning har qanday tegishli foizi daromadlarning mos keluvchi foizini olishini ko‘rsatadi. Ya’ni aholining 20% barcha daromadlarning 20%ni, aholining 40% daromadlarning 40%ni, aholining 60% daromadlarning 60%ni olishini bildiradi va h.k. Demak, 0E chizig‘i daromadlarning taqsimlanishidagi mutlaq tenglikni ifodalaydi.
Shuningdek, nazariy jihatdan mutlaq tengsizlikni ham ajratib ko‘rsatish mumkin. Bunda aholining ma’lum guruhlari (20%, 40 yoki 60% va h.k.) hech qanday daromadga ega bo‘lmay, faqat bir foizi barcha 100% daromadga ega bo‘ladi. Chizmadagi 0FE siniq chizig‘i mutloq tengsizlikni ifodalaydi.
Real hayotda mutlaq tenglik va mutlaq tengsizlik holatlari mavjud bo‘lmaydi. Balki aholining ma’lum guruhlari o‘rtasida daromadlarning taqsimlanishi notekis ravishda boradi. Bunday taqsimlanishini Lorents egri chizig‘i deb nomlanuvchi 0E egri chizig‘i orqali kuzatish mumkin. Aholi guruhlari ulushi va daromad ulushini birlashtiruvchi egri chiziqdan ko‘rinadiki, aholining dastlabki 20%ga daromadlarning juda oz (taxminan 3-4%gacha) qismi to‘g‘ri keladi. Keyingi guruhlarga to‘g‘ri keluvchi daromad ulushi ortib boradi. Daromadning eng katta qismi (deyarli 60%) aholining so‘nggi 20%ga to‘g‘ri keladi. Bu guruh chegarasi ichida ham daromadlar notekis taqsimlangan, ya’ni dastlabki 10% taxminan 20% daromadga ega bo‘lsa, keyingi 10%ga daromadning deyarli 40% to‘g‘ri keladi va h.k.
Mutloq tenglikni ifodalovchi chiziq va Lorents egri chizig‘i o‘rtasidagi tafovut daromadlar tengsizligi darajasini aks ettiradi. Bu farq qanchalik katta bo‘lsa, ya’ni Lorents egri chizig‘i 0E chizig‘idan qanchalik uzoqda joylashsa, daromadlar tengsizligi darajasi ham shunchalik katta bo‘ladi. Agar daromadlarning haqiqiy taqsimlanishi mutloq teng bo‘lsa, bunda Lorents egri chizig‘i va bissektrisa o‘qi bir-biriga mos kelib, farq yo‘qoladi.
Daromadlar tabaqalanishini aniqlashning ko‘proq qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlaridan bir ditsel koeffitsiyenti hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich 10% eng yuqori ta’minlangan aholi o‘rtacha daromadlari va 10% eng kam ta’minlanganlar o‘rtacha daromadi o‘rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Masalan, AQSH va Buyuk Britaniyada bu nisbat 13:1ga, SHvetsiyada esa 5,5:1ga teng.