O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat instituti
Download 4.06 Mb. Pdf ko'rish
|
SANOAT KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHNI Укув кулланма
|
Tashkiliy tizim – bu boshqaruv tizimining asosiy tarkibiy qisimlaridan biri
bo‗lib, boshqaruvchi tizim, boshqaruv sub‘ekti tashkiliy tuzilishining negizi sifatida yuzaga chiqadi va xodimlar bilan boshqarishni tashkil qilish rasmiy qoidalarini tartibga soladi. Ana shuning uchun ham uning boshqaruv tizimidagi o‗rni beqiyosdir. Tizim idoralari aloqalar, bosqichma-bosqich bo‗ysunishlar (ierarxiya) mavjudligi bilan ajiralib turadi. Idoralar bu tizimning tarkibiy qismlari, bo‗g‗inlaridir. Har bir idora o‗z harakat doirasiga ega. U mazkur idora mashg‗ul bo‗lgan masalalar doirasini, uning faoliyat chegaralarini, vakolatlari va javobgarligini belgilaydi. Ushbu tizim tashqi va ichki omillarning ta‘siri ostida tarkib topadi. Tashqi omillar o‗tasida eng muhimi ishlab chiqarishdir. Boshqaruv tizimi ishlab chiqarishning texnikaviy, ijtimoiy, ruhiy xususiyatlariga mos kelishi kerak. Boshqaruv maqsad va uslublari tizim uchun tashqi omil hisoblanadi. Boshqaruvning yana bir qator tarkibiy qismlari, masalan, xodimlar borki, ular tizimning o‗zi bilan belgilanadi. SHu bilan birga ular ham o‗z navbatida tizimga ta‘sir ko‗rsatadi jumladan, etarli miqdorda malakali xodimlarning mavjudligi boshqaruv tizimining soddalashtirish imkonini beradi. Tizimga boshqaruv tizimlarini shakllantirish qonuniyatlari kabi omillar ham etarlicha ta‘sir ko‗rsatadi. Ularni tamoyillar deb ham atash mumkin. Maqsadli tamoyil tizimni shakllantirishda uning maqsadlari bilan aloqasi ta‘minlangan bo‗lishini taqozo etadi. Har bir maqsad tizim doirasida «egali» bo‗lishi zarur. Lekin tashkiliy jihatdan ortiqchalik ham boshqaruvning aniq maqsadlari uchun javobgar bo‗lmagan ortiqcha tizimli bo‗g‗inlarning mavjudligi ham maqbul emas. 24 Boshqaruv tizimlariini shakillantirishning yana bir tamoyili – bu idora qilishning birligidir. Har bir idora bitta rahbarga ega bo‗lishi yoki har bir masala bo‗yicha bitta boshliq bo‗lishi lozim. Boshqaruv idoralarini o‗rtasidagi aloqalarning turiga qarab tizimlarni quyidagi uchta turga ajiratiladi: muntazam (lavozimli), vazifaviy va aralash (kombinatsiyalash). Eng sodda tizimlar muntazam tizimlardir. Ularda bitta darajadagi idoralarning har bir guruhi idora qilish ko‗lamlariga asosan yuqori darajada o‗zining rahbarlik idorasiga ega bo‗ladi. Ikkinchi darajadagi idoralar guruhi, uchinchi darajadagi rahbarlik bo‗g‗iniga ega va hokazo. Ushbu tizimda boshqaruvning barcha masalalari bitta kanal orqali hal etiladi. U juda ham puxtalik va aniqlikni vujudga keltiradi. Vazifaviy tizimlar negizi ixtisoslashtirish g‗oyasiga tayanadi. Bunda har bir bo‗g‗inga muayyan masalalar birkitib qo‗yiladi. Masalan, bir idora hisob-kitob, ikkinchisi texnologiya, uchinchisi marketing bilan shug‗illanadi. Huquqiy doiralarning cheklanganligi tufayli ixtisoslashtirilgan idora tamoyildan qabul qilinayotgan qarorlar sifatini yaxshilash imkoniyatiga ega. Lekin bitta bo‗ysunuvchi idorada bir qancha vazifaviy rahbarlarning mavjudligi o‗ziga xos murakkablikni keltirib chiqaradi. Muntazam va vazifaviy qiyinchiliklarga xos qiyinchiliklardan xolos bo‗lishda aralash (kombinatsiyalash) tizimlar – muntazam (shtabli) va cheklangan vazifali aralash tizimlarning ahamiyati kattadir. Dasturli – maqsadli tizim aralash tizimlarning alohida turi hisoblanadi. Boshqaruvning aniq tizimini shakllantirish ijodiy jarayondir. Biroq tizimning ilmiy jixatdan ishlab chiqilgan namunaviy shakllari qo‗llanilsa bu ishlarni yanada osonlashtirish imkonini beradi. SHu mazmunda boshqaruv idoraning barcha tizimli bo‗linmalari asosiy beshta guruhni birlashtiradi. Birinchisi – boshqaruv ob‘ektlarini idora qiladigan tizimli bo‗linmalardir. Bunda asosiy masala birinchidan idora qilinish ko‗lamini oshirib yubormaslik 25 bo‗lsa, ikkinchi tomondan uncha ko‗p bo‗lmagan ob‘ektlarni rahbarlik qilish uchun juda kichkina bo‗linmalar tashkil etolmaslikdan iboratdir. Ikkinchisi – asosiy vazifaviy tizimli (rejali, hisob va nazorat bo‗yicha) bo‗linmalar. Uchinchisi – marketing vazifalari (ta‘minot, sotish, fan-texnika taraqqiyoti, moliya). To‘rtinchisi – yordamchi va xizmat ko‗rsatuvchi bo‗linmalar (idora, devonxona, arxiv va boshqalar). Beshinchisi – idora rahbarligi, uning o‗rinbosarlari, assotsiatsiya, kengash va boshqalar. Tizimni takomillashtirish–boshqaruvni yuqori bosqichga ko‗tarishning muhim imkonidir. Download 4.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|