O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

12.1-jadval 
Qurilish korxonasining ishlab chiqarish diversifikatsiyasiga o’tishini 
asoslaydigan mezon ko’rsatkichlari tavsifi 
 
№ 
Mezon ko’rsatkichlari 
nomi
Diversifikatsiya 
o’tkazilgunga qadar 
(amaldagi) 
Diversifikatsiya 
o’tkazilgandan 
keyin (bashorat 
qilinadigan) 

---

175 
1. Buxgalteriya 
hisobi 
orqali 
aniqlanadigan 
(balansli) 
foyda 
miqdori (FK), ming so’m 
+ 
+ 
2. Umumiy likvidlilik koeffitsient 
(K
ul
) 
+ 
+ 
3. Korxona aktivlari (mulki) ning 
narxi (A), ming so’m 
+ 
+ 
4. Qo’shma aktivlar (mulklar) (R
a
) 
rentabelligi, %. 
+ 
+ 
5. Korxona 
ishchilarining 
o’rta 
ro’yxatli soni (S
i
), kishi 
+ 
+ 
6. Yuqori 
saviyali 
ishchilar 
soni 
(S
yu.s.i.
), kishi 
+ 
+ 
7. Ishchilarning o’rtacha oylik maoshi 
(OM
i
), so’m 
+ 
+ 
8. Yuqori saviyali ishchilar maoshi 
(OM
yu.s
), so’m 
+ 
+ 
9. Asosiy 
ishlab 
chiqarish 
jamg’armalari 
(fondlari) 
aktiv 
qismining 
jamg’arma qaytaruv-
chanligi (J
a
) 
+ 
+ 
10. Diversifikatsiya o’tkazish uchun 
sarflanadigan 
mablag’lar 
(M
d
),
ming so’m 
- 
+ 
Zikr etilgan ko’rsatkichlar korxona uchun o’zlarining ahamiyati bo’yicha bir 
birlaridan farq qiladi. Bunda ulardan hech biri aniqlovchi (etakchi) bo’la olmaydi 
ya’ni ko’rsatkichlardan birontasi masala yechimini diversifikatsiya o’tkazilishi 
foydasiga yoki uning inkor etilishini hal qila olmaydi.
Olinadigan foyda miqdorini aniqlab beradigan ko’rsatkich (FK) eng muhim 
ko’rsatkichlardan biridir. Bu ko’rsatkich qurilish korxonasining moliyaviy-xo’jalik 
faoliyati natijalari to’g’risida xabar beradi. Yuqori malakali ishchi- xodimlarning 
soni o’zining ahamiyatiga ko’ra ikkinchi ko’rsatkich deb e’tirof etiladi (S
yus
), 
chunki qurilish korxonasining uquvli ishchilari sonini saqlab qolish va ular sonini 
kupaytirish diversifikatsiyaning eng asosiy maqsadlaridan biridir. Ishchi-
xodimlarning o’rta soni, ularning oylik-maoshlari, korxona asosiy ishlab chiqarish 
jamg’arma (fond) laridan unumli foydalanish kabi ko’rsatkichlar ham kam 
bo’lmagan nisbiy salmoqqa ega. Foyda miqdorlarini ifodalovchi ko’rsatkichlar 
ishlab chiqarish diversifikatsiyasi iqtisodiy samaradorligini belgilab bersa, yuqori 

---

176 
saviyali ishchi kuchidan foydalanish esa ko’p jihatlar bo’yicha korxonaning 
raqobatbardoshlik darajasini aniqlab beradi.
Real bankrotlik xavfi ko’plab qurilish korxonalarini ular tomonidan 
olinadigan daromadlar sarflangan xarajatlarni kam foyda olish bilan yoki umuman 
foydaga ega bo’lmagan holda qoplaydigan sharoitlarda ishlashga majbur qiladi. 
SHunday qilib, ular mavjud holatdan chiqib ketishlari uchun oddiy tur (tip) dagi 
(moliyaviy vositalarni jalb qilmasdan) ishlab chiqarish diversifikatsiyasini 
o’tkaztshga majbur bo’ladilar. 
Ko’p sonli (massali) ishsizlik yuzaga kelgan paytda, ayniqsa regional 
miqyosda qurilish korxonalaridan ozod etilgan ishchilarga yangi ish o’rinlarini 
topish juda qiyindir, bu esa o’z navbatida jamiyat hayotida ijtimoiy 
kuchlanganlikni kuchaytiradi. Bularning hamasi qurilish korxonalari ishlab 
chiqarish diversifikatsiyasi jarayonining naqadar ijtimoiy ahamiyatga ega 
ekanligidan darak beradi. 
Shunday qilib, diversifikatsiya variantlarini tavsiya etilayotgan mezon 
(kriteriya) ko’rsatkichlar bo’yicha solishtirish ishlab chiqarish diversifikatsiyasini 
amalga oshirish usulini tanlash haqida qat’iy qaror qabul qilishga shart-sharoit 
yaratadi, ya’ni qanday qilib mavjud bo’lgan ixtisoslashgan ishlab chiqarishdan 
kengaytirilgan ishlab chiqarishga o’tish yo’llarini ko’rsatib beradi.
1 2 
3 5