O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 
 
14
https://ru.wikipedia.org/wiki 

---

185 
3.2.1-jadval 
Telekommunikatsiya sohasida billing tizimlari tomonidan bajariladigan 
funksiyalar 
Guruh 
nomeri 
Guruh nomi 
Guruh tarkibiga kiruvchi funksiyalar 
1 
2 
3 
1-
guruh 
Hisob-kitob 
operatsiyalari 
– 
ko‗rsatilgan xizmatlar, ya‘ni kommutatordan 
qo‗ng‗iroqlar to‗g‗risida batafsil axborotlarni 
aniqlash; 
– 
kommutatordan olingan ma‘lumotlarga ishlov 
berish; 
– 
ko‗rsatilgan xizmatlar qiymatini aniqlash va 
baholash; 
– 
abonentga hisoblangan summani aniqlash; 
– 
soliqlar va chegirmalarni hisob-kitob qilish; 
*mijoz nomiga hisob-kitob (schyot)ni 
shakllantirish va chiqarish; 
– 
mijozga shakllantirilgan 
hisob-kitob
(schet)ni etkazilishini ta‘minlash; 
– 
abonetlar shaxsiy schetlarini boshqarish. 
2-
guruh 
Axborotlashtirish 
xizmatlari 
– 
abonentlar, mahsulot va xizmatlar to‗g‗risida 
axborotlarni berish; 
– 
ta‘riflar, cheklovlar, qo‗llanilishi mumkin bo‗lgan 
kombinatsiyalar to‗g‗risidagi axborotlarni berish; 
– 
billing to‗g‗risidagi boshqa ma‘lumotlar, masalan, 
hisob-kitob va ularni taqdim etish jadvali, 
abonentlarni 
xabardor 
qilish 
jarayonlarini 
boshqarish, axborotlarni eskirishi to‗g‗risidagi 
tezkor axborotlarni taqdim etish 
3-
guruh 
Moliyaviy 
xizmatlar 
– 
to‗lovlarga ishlov berish va ularni taqdim etilgan 
schyotlar hamda xizmatlar bo‗yicha yopish; 
– 
abonentlarning debitorlik 
qarzlari va
ularning yopilishini boshqarish; 
– 
soliqlar bo‗yicha ma‘lumotlarga ishlov berish 
 
Keltirilgan 3.2.1-jadvaldagi ma‘lumotlardan ko‗rinib turibdiki, billing 
tizimlari ko‗p funksiyali tizimlar hisoblanadi.
Birinchi guruhga kiruvchi funksiyalarning ushbu tizimlar asosida bajarilishi 
va boshqarilishi millionlab abonentlarga ko‗rsatilgan telefon aloqa xizmatlariga 

---

186 
ketgan vaqt sarfi hamda to‗lanadigan haqni tez va aniq hisob-kitob qilish, ushbu 
haqni mijozlar schyotlaridan undirib olish imkonini beradi. 
Ikkimchi guruhga kiruvchi funksiyalar, ko‗rinib turibdiki, mijozlarning turli 
axborotlarga talablarini qondirishga qaratilgandir, chunonchi, ushbu funksiyalar 
orqali mijozlarga xizmatlar va mahsulotlar turlari, ishlash rejimlari, ularning 
baholari (tariflari), chegirmalar, cheklovlar, abonentlik schyotlaridagi pul 
mablag‗lari holati va harakati, shuningdek boshqa axborotlar taqdim etiladi.
Uchinchi guruh funksiyalar makon va zamonda katta ko‗lamda va miqdorda 
iqtisodiy jarayon sifatida yuz beradigan telefon aloqa xizmatlariga oid moliyaviy 
munosabatlarni o‗lchash, baholash, hisob-kitoblarni to‗g‗ri va o‗z vaqtida amalga 
oshirish imkonini beradi. 
Billing tizimlarida shakllanadigan axborotlar telefon aloqa xizmatlari 
operatorlarida ko‗rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar, ularga qilingan sarf-
xarajatlar, foyda yoki zararlar, mijozlar bilan hisob- kitoblar, debitorlik va 
kreditorlik qarzlar, shuningdek faoliyatning boshqa ko‗rsatkichlarini buxgalteriya 
hisobi va hisobotida aks ettirishda asosiy manba hisoblanadi. Binobarin, billing 
tizimlarini 
telefon 
aloqa 
xizmatlari 
operatorlarida 
qo‗llaniladigan 
kompyuterlashtirilgan hisob tizimlari bilan integratsiyalashtirish ularda olib 
boriladigan operativ hisob, boshqaruv hisobi va moliyaviy hisobni ham 
avtomatlashtirilgan tarzda yuritish imkonini beradi. 
Billing tizimini kompyuterlashtirilgan hisob tizimi bilan integratsiyalash 
qator afzalliklarga ega. 
Birinchidan, billing tizimi orqali mijozlarga ko‗rsatilgan xizmatlar va ular 
uchun undirilgan to‗lovlar to‗g‗risidagi axborotlar hisob tizimiga abonentlar, 
shaxsiy schetlar va shartnomalar kesimida avtomatik tarzda uzatiladi. Bu, o‗z 
navbatida, tanlangan analitik kesimlarda ko‗rsatilgan xizmatlardan olinadigan 
daromadlar analitik hisobi avtomatlashtirilgan tarzda yuritilishini ta‘minlaydi. 
Ikkinchidan, billing tizimi bilan integratsiyalash orqali hisob tizimi abonetlar 
tomonidan amalga oshirilgan to‗lovlarni on-line rejimida qayd etish imkoniyatiga 
ega bo‗ladi. 

---

187 
Uchinchidan, hisob va biling tizimlari ma‘lumotlarini o‗zaro taqqoslashda 
ham billing, ham hisob tizimidagi xatoliklarni izlab topish va to‗g‗rilash 
imkoniyatlari paydo bo‗ladi. 
Billing va hisob tizimlari integratsiyalashuvini aloqa xizmati operatorlarida 
quyidagi ikkita muqobil variantdan biri bo‗yicha amalga oshirish mumkin: 
Operativ hisob vazifalari bajarilishini to‗liq billing tizimiga yuklash, 
boshqaruv va moliyaviy hisobni esa to‗liq korxonalarda qo‗llaniladigan amaliy 
dasturlar paketi (masalan, ―1C:Buxgalteriya‖ dasturi) asosida yuritish varianti; 
Operativ hisob ayrim vazifalari bajarilishini billing tizimiga yuklash, ayrim 
qismini esa boshqaruv va moliyaviy hisobi vazifalari bilan birgalikda korxonalarda 
qo‗llaniladigan amaliy dasturlar paketi, masalan ―1C:Buxgalteriya‖ dasturi asosida 
bajarish varianti; 
Billing va hisob tizimlari integratsiyalashuvining birinchi variantini 
ko‗rgazmali tarzda quyidagicha ifodalash mumkin (3.2.3-rasmga qarang).