O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

2.1.11-rasm. ―Схема данных‖ menyusi elemetlari 
Demak. jadvallar o'rlasidagi avtomatik bog'lanish tufayli: yetakchi 
jadvalning tayanch maydonidagi ma'lumotlarni, mazkur maydonga boshqa bir 
jadvalning qandaydir maydonlari Схема данных buyrug'i orqali bog'langan 
taqdirda, o"zgartirish yoki o'chirib tashlash imkoniyati bartaraf etiladi; aks holda, 
yetakchi jadvalning tayanch maydonidagi ma'lumotlarni o'chirib yuborishda yoki 
o'zgar-tirishda mazkur jadvalga ergashuvchi jadvallarning bosh-lang'ich tayanchga 
bog'langan maydonlaridagi tegishli ma'lumotlarning ham o'chirib yuborilishi yoki 
muvofiq holda mutlaqo aynan o'zgartirilishi avtomatik tarzda roy beradi. 
Bog'lanish xossalarini sozlash uchun "Схема данных" oynasida 
jadvallardagi maydonlarni bog'lovchi chiziqni sichqoncha kursori orqali tanlash va 
shu turgan holatda sichqonchaning o'ng tugmasini bosish bilan bog'lanishning 
kontekstli menysini ochishi hamda undan "Изменить связь..." nomli bandni 
tanlash kerak bo'ladi. Shunday qilin-sa, ekranda "Изменипие связей" sarlavhali 
muloqot oynasi paydo bo'ladi. Mazkur oynada bog'langan jadval-larning nomlari
hamda bog'lanishda ishtirok etayotgan maydonlarning nomlari aks etadi, 
shuningdek, ma'lumotlar butunligini ta'minlovchi boshqaruv elementlari 
keltiriladi. Bog'lanishlarni o'zgartirishni ham ayni shu oyna orqali amalga oshirish 
mumkin. 

---

94 
 
2.1.12-rasm. ―Изменение связей‖ oynasi 
Bu oynada faqat "Обеспечение целосности данный» kvadratchasi 
belgilangan bo'lsa, unda yetakchi jadvalning tayanch maydonidagi ma'lumotlar 
o'chirib yuborishdan saqlangan bo'ladi. Oynada mayjud uchta kvadratchaning 
hammasi faollashtirilsa, mos ravishda yetakchi jadvalning tayanch maydonidagi 
ma'lumotlarga o'zgartirishlar kiritishga va ma'lumotlarni o'chirib yuborishga ruxsat 
berilgan bo'ladi, shuningdek. bu o'zgartirish va o'chirib yuborishlar ergashuvchi 
)advallarda aynan aksini topadi. 
Xulosa qilib aytganda. MB jadvallari ortasida relyatsion bog'lanishlarni 
hosil qilishning ma'nosi ma'lumotlar muho-fazasini ta'minlashdan va o'zaro 
bog'langan jadvallarning biriga o'zgartirish kiritish orqali boshqa barchasida bir 
varakayiga o'zgartirishlar kiritishga erishishdan iboratdir. 
Mana MB jadvallari bilan tanishib chiqdik. Ular MBning eng qimmatli 
obyekti sanaladi. Odatda MB tuzilmasi yaxshi o'ylangan va puxta ishlangan bo'lsa, 
foydalanuvchilarning MB jadvallariga murojaat qilishlari. to'g'rirog'i, jadvallarni 
ochishlariga ehtiyoj qolmaydi. MBni istihoda etuvchilar bazada jadvallar borligini 
unutsalar ham bo'ladi. Ular baza malumotlaridan foydalanishlari uchun "so'rovlar" 
deb nomlanuvchi maxsus obyekt mayjud. MBni ishlab beruvchi mutaxassis 
foydalanuvchilarning barcha so'rovlarini oldin-dan ko'ra bilgan holda bu obyektni 
avvaldan tayyorlaydi. Tayyor bo'lgan "so'rov" "База данных" oynasining 

---

95 
"Запросы" panelidagi ro'yxatdan topilib. uning belgichasini tanlagan holda Enter 
klavishini bosish bilan ochiladi. Bunda ekranda natijaviy jadval pavdo bo'ladi, 
undan foydalanuvchi o'zi qiziqqan ma'lumotni topishi mumkin.