O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Standard and Poor’sning kredit obliqatsion reytinggi¹³

Reyting	Izoh
AAA	Kompaniya-emitentning majburiyatlar bo‘yicha to‘lov qobiliyati juda yuqori
AA	Reyting “uch karra A” dan (AAA) biroz kamroq, ammo shunga qaramasdan juda yuqori
A	Kompaniyada o‘zgarishlarga/iqtisodiy muhitga AA obligatsiyalarga qaraganda ta'sirchanroq, ammo shunga qaramasdan yuqori reytingga ega
BBB	Bunday qarz majburiyatlari xavfsiz, ammo A kategoriyasi obligatsiyalariga qaraganda salbiy o‘zgarishlarga ko‘proq moyilroq bo‘ladi
BB	Kompaniyada/iqtisodiy muhitda o‘zgarishlar yuz bergan hollarda ularning xavfsizligiga ishonchsizlik ko‘proq
B	“Ikkilangan B” obligatsiyalariga qaraganda riskliroq, ammo umuman olganda kompaniya o‘z majburiyatlari bo‘yicha to‘lov qobiliyatiga ega
CCC	Majburiyatlar bo‘yicha to‘lanmaslik riski mavjud. Kompaniyada/biznes- muhitdagi sharoitlar qulayligiga bog‘liq
CC	To‘lanmaslik ehtimolligi yuqori
C	Hozirgi vaqtda majburiyatlarning bajarilmaslik ehtimolligi yuqori
D	Hozirgi vaqtda o‘z majburiyatlarini bajarmayapti

Jiddiy muammolarga uchragan elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi —British Energy plc” energetika kompaniyasi 2004-yilgi o‘zining yillik hisobotida uning investitsiya reytingining pasayishi qo‘shimcha muammolar keltirib chiqarganini aytdi. Kompaniya o‘z kreditorlariga qarz ta'minotini berishga majbur bo‘ldi, bu esa lidvidlik muammosiga olib keldi.

Investorlar uchun koeffitsiyentlar
Qarz majburiyatlari egalarini foydalilik uncha qiziqtirmaydi, ularni samarali foiz stavkasi (daromadlilik stavkasi) [effective rate of interest (yield)] bilan bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyentlar ahamiyatliroqdir.
Ommaviy axborot vositalarida keng nashr etaladigan ikki koeffitsiyent:

• (qarz) qimmatli qog‘ozlar(i) (flatyield) bo‘yicha joriy daromad. Bu qarz majburiyatlarining mos hajmi joriy bozor qiymatiga nisbatan foizlarda ifodalangan olinishi lozim bo‘lgan foiz to‘lovlarining umumiy summasi;

  
  

• qimmatli qog‘ozning to‘lanish (qoplanish) vaqtidagi daromad (redemption yield). Agar qimmatli qog‘ozlar qoplanishi kerak bo‘lsa, odatda, ularga egalik qilish real daromadi o‘z ichiga qo‘yilgan kapitaldan ko‘riladigan manfaat yoki zararlarni olishi mumkin. (Agar joriy bozor narxi qayta sotib olish (qoplanish) narxidan baland bo‘lsa qo‘yilgan kapitaldan zarar ko‘riladi. Bu hozirgi vaqtdagi ustun foiz stavkasi obligatsiya bo‘yicha kupon stavkasidan past bo‘lganda yuz berishi mumkin).

  
  

Qoplanish vaqtidagi qimmatli qog‘oz bo‘yicha umumiy daromad (r) ni quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin:

Joriy bozor qiymati = £ "_=i 1/(1 + r)‘+RV/(1+r)ⁿ,
bu yerda I — umumiy yillik foiz to‘lovlari, RV — qoplanish qiymati, n — obligatsiyaning qoplanishigacha qolgan yillar soni.
Tenglamada I sifatida sof yillik foiz to‘lovlarini (soliqsiz) qo‘llab, qoplanish vaqtidagi qimmatli qog‘oz bo‘yicha sof daromadni topamiz. Mohiyatan bu obligatsiyaning joriy bozor bahosini, obligatsiya keyingi hayoti davomidagi foiz to‘lovlari va uni qoplash vaqtidagi olinadigan summani hisobga olgan holdagi IDS (ichki daromadlilik stavkasi)dir. Ko‘rsatkich soliqlar to‘languncha (qoplangunicha obligatsiya bo‘yicha umumiy daromad) yoki soliqlar to‘langandan so‘ng (qoplanish vaqtidagi obligatsiya bo‘yicha sof daromad) hisoblanishi mumkin. 10-bobda ushbu tenglama bo‘yicha hisob-kitoblargi misollar keltirilgan.