O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

REZYUME
Sarmoya bozori samaradorligi (capital market efficiency, CME)

• CME bozor qimmatli qog‘ozlarni har qanday paytdagi joriy narxi “haqiqiy” qiymatining eng yaxshi bahosini aks ettiradigan darajada ratsional baholashini anglatadi.

  
  

• CME muayyan qimmatli qog‘ozlarning qiymatiga ta‘sir ko‘rsatadigan barcha mavjud axborotning uning nisbati belgilanishida hisobga olinishini anglatadi:

  
  

• tez;
  

• ratsional.
  

CME amaliyotda mavjud deb taxmin qilish ratsionaldir, chunki qimmatli qog‘ozlar kursiga doimo ta'sir ko‘rsatish uchun moliyaviy jamiyatda yetarlicha vakolatga ega bo‘lgan ko‘pgina vakolatli shaxslar doimiy ravishda ushbu qimmatbaho qog‘ozlarning qiymatini baholaydilar va ularning bozor narxini kuzatadilar.

Har qanday qimmatli qog‘ozlarning joriy kursi qimmatli qog‘ozlarning joriy qiymati bo‘yicha konsensus fikri hisoblanadi; uning kursi xaridorlar va sotuvchilarning harakatlarining natijasidir va har bir tomon qimmatli qog‘ozlarning o‘ziga xosligini his qiladi.
CME amaliyoti:

• O‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlar uch xil darajadagi samaradorlikni o‘rganib chiqdi:

  
  

• kuchsiz shakli (weak form, WF);

  
  

• o‘rta shakli (semi-strong form, SSF);

  
  

• kuchli shakli (strong form, SF).

  
  

• Qimmatli qog‘ozlardagi qimmatli qog‘ozlar sotib olinishi va sotilishi kerak bo‘lgan momentni aniqlashga asoslanib, qimmatli qog‘ozlar bahosidagi o‘tmishdagi o‘zgarishlarga asoslangan holda yuqori darajada yuqori daromad olishning imkoni bo‘lmagan taqdirda (masalan, grafikalar) yoki ularni xarid qilish yoki sotish kerak bo‘lgan momentni texnik tahlil qilish.

  
  

• Kuchsiz shakl (weak form). Agar bozor samaradorligi shu darajada bo‘lsa, unda avvalgi kurs o‘zgarishlarida mavjud bo‘lgan har qanday ma‘lumot qimmatli qog‘ozlar qiymatida allaqachon hisobga olingan bo‘ladi.

  
  

Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, jahonning yetakchi bozorlari

kuchsizroqdir.

• O‘rta shakl (semi-strong form). Samaradorlikning bunday shakli barcha muhim ommaviy axborotlarning qimmatli qog‘ozlar kursida qayd etilganligini nazarda tutadi.

  
  

Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, dunyodagi yetakchi fond birjalari o‘rta darajada samarali.

• Kuchli shakl (strong form) barcha muhim ma‘lumotlar, shu jumladan, faqatgina imtiyozli holatga ega shaxslar (masalan, menejerlar) olishi mumkin bo‘lgan ma'lumotlar qimmatli qog‘ozlar kursida to‘liq aks ettirilishini anglatadi.

  
  

CME ahamiyati

• Investorlar uchun ahamiyati: sof tasodifiylikni istisno qilganda, investor hali keng jamoatchilikka ma‘lum bo‘lmagan ma‘lumotlarga ega bo‘lgan holatdagina o‘rtacha daromaddan yuqori daromadga erishishi mumkin.

  
  

Moliyaviy menejerlar uchun xulosalar:

• Investorlarni aldash qiyin.

  
  

• Bozor kompaniyani ratsional ravishda baholaydi.

  
  

• Aksiyalar qiymatini oshirishga qaratilgan sa‘y-harakatlar ijobiy natijaga olib kelishi kerak.

  
  

• Menejerlar ma‘lumotlarni yashirishdan qisqa muddatli manfaatdor bo‘lishi mumkin.

  
  

• LFB riskli daromadlarga ega aktivlarni ratsional baholaydi.