O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva, M. Yuldashev
-§. Valyuta operatsiyalari tushunchasi va amalga oshirilishining umumiy
Download 3.11 Mb. Pdf ko'rish
|
Ш.Абдуллаева Б.Ҳ ох
|
2-§. Valyuta operatsiyalari tushunchasi va amalga oshirilishining umumiy
qoidalari Valyuta operatsiyalari deganda valyuta boyliklariga nisbatan mulk xuquqini bir shaxsdan boshqa shaxsga o‘tkazish, xususan, ulardan to‘lov vositasi sifatida foydalanish, uni sotish yoki sotib olish, O‘zbekiston xududiga olib kirish yohud chetga olib chiqish, xalqaro pul jo‘natmalarini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan amaliyotlar nazarda tutiladi. Valyuta operatsiyalari vakolatli banklar yoki boshqa muassasalar orqali amalga oshirilishi mumkin. Rezidentlar bilan norezidentlar o‘rtasida milliy valyutada amalga oshiriladigan operatsiyalar ham valyuta operatsiyalari bo‘lib hisoblanadi. 304 Joriy xalqaro operatsiyalar va kapital harakati bilan bog‘liq valyuta operatsiyalari o‘zaro farqlanadi. Joriy xalqaro operatsiyalarga quydagilar kiradi: • tashqi savdo, boshqa joriy faoliyat olib borilishi, shu jumladan xizmatlar ko‘rsatilishi munosabati bilan, shuningdek odatdagi qisqa mudatli bank va kredit mexanizimlari ishlashi munosabati bilan to‘lanishi zarur barcha to‘lovlar; • foizlar va boshqa daromadlar ko‘rinishida, shu jumladan bank omonatlari, kriditlar hamda lizing bo‘yicha olinadigan foizlar va boshqa daromadlar shaklida, shuningdek boshqa investitsiyalardan olinadigan sof daromad shaklida to‘lanishi zarur to‘lovlar; • kriditlarni, qarzlarni uzish uchun yoki to‘g‘risidan – to‘g‘ri investitsiyalar amortizatsiyasi uchun maqbul summalarni to‘lash; • savdo bilan bog‘liq bo‘lmagan pul jo‘natmalarining maqbul summalari. Savdo bilan bog‘liq bo‘lmagan pul jo‘natmalariga quydagilar kiradi: • ish xaqi, stipendiyalar, pensyalar, alimentlar to‘lash; • xodimlarni O‘zbekiston Respublikasidan tashqariga xizmat safariga yuborish bilan xarajatlarni to‘lash; • talim va davolanish uchun haq to‘lash; • O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlaridagi diplomatik va boshqa vakolatxonalari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining davlatlararo yoki hukumatlararo tashkilot huzuridagi doimiy vakolatxonalari ta’minoti uchun haq to‘lash. • Notarial va tergov xarakatlari bilan bog‘liq to‘lo‘vlar, shuningdek bunday xarakatlarni amalga oshirish va ishlarni sudlarda ko‘rish munosabati bilan davlat boji to‘lash; • sudning, arbitrajning, shuningdek tergov va boshqa huquqini muhofaza qiluvchi organlarining karorlari asosida pul mablaglari to‘lash; 305 • xalkaro kongresslar, simpoziumlar, konferensiyalarda, sport va madaniy tadbirlarda shuningdek boshqa xalqaro uchrashuvlar, ko‘rgazmalar va yarmarkalarda ishtirok etganlik uchun to‘lovlar investitsiya bilan bog‘liq va moddiy xarajatlar bundan mustasno; • dafn qilish bilan bog‘liq to‘lovlar; • mualiflik haqini to‘lash, patent bojlarini to‘lash va intellektual mulk sohasidagi litsenziya shartnomalari bo‘yicha haq to‘lash; • xalqaro notijorat tashkilotlariga badallar; • O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilanadigan boshqa operatsiyalar. Joriy xalqaro operatsiyalar va chet el valyutasini ular bilan bog‘liq holda sotib olish yoki sotish cheklovlarsiz amalga oshiriladi. Kapital harakati bilan bog‘liq valyuta operatsiyalari joriy xalqaro operatsiyalar hisoblanmaydigan barcha operatsiyalar, shu jumladan: • investitsiya faoliyatini amalga oshirish; • kriditlar olish va berish, lizing operatsiyalarining amalga oshirish • ko‘chmas mulk sotib olish va sotish; • xorijiy davlatlardan mablag‘larini hisobvaraqalarini va omonatlarga jalb etish hamda xorijiy davlatlarda mablag‘larni hisobvaraqalari va omonatlari joylashtirishi kiradi. O‘zbekiston Respublikasiga to‘g‘ridan - to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish va ularni repatriatsiya qilish, shuningdek to‘g‘ridan – to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni amalga oshirish munosabati bilan olingan huquqlardan foydalanish cheklovlarisiz amalga oshirish. O‘zbekiston Respublikasining diplomatik va boshqa vakolatxonalari ehtiyojlari uchun O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida ko‘chmas mulk ob’ektlari olish va ularni ko‘rish bo‘yicha kapital harakati bilan bog‘liq valyuta operatsiyalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qaroriga binoan 306 amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi hududida norezidentlar tomonidan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el valyutasidagi qimatli qog‘ozlar muomalasi, rezidentlar tomonidan chet el valyutasidagi qimatli qog‘ozlar sotib olinishi, shuningdek rezidentlar chiqarga qimmatlar qog‘ozlar bozorni tartibga solish va muvofiqlashtirish bo‘yicha vakolatli davlat organi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bank bilan birgalikda belgilanadi. Jismoniy shaxslar: • o‘z mulkida O‘zbekiston Respublikasida olingan yoki sotib olingan valyuta boyliklariga ega bo‘lishga; • vakolatli banklarga va ularning filiallarida chet el valyutasida hisobvaraqalar ochish hamda omonatlar qo‘shishga; • bank hisobvaraqalarini ochgan holda yoki bunday hisobvaraqalarini ochmay turib xalqaro pul jo‘natmalarini amalga oshirishga; • valyuta boyliklarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasiga o‘tkazish, olib kirish va jo‘natishga, shuningdek O‘zbekiston publikasida o‘tkazish, olib chiqish va jo‘natishga; • valyuta boyliklaridan qonun hujjatlariga muvofiq mustaqil ravishda foydalanishga; • qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishiga haqli. O‘zbekiston Respublikasi xududida chet el valyutasini sotib olish va sotish yuridik shaxslar tomonidan vakolatli banklar orqali; Jismoniy shaxslar tomonidan vakolatli banklar, ularning filiallari va ayiraboshlash shoxobchalari orqali amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el valyutasini sotib olish va sotish bo‘yicha operatsiyalar milliy valyutasining chet el valyutasiga nisbatan chet el valktasiga bo‘lgan talab hamda taklifning joriy nisbati asosida shakillanadigan almashuv kursi bo‘yicha amalga oshiriladi. 307 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki valyuta operatsiyalari bo‘yicha buxgalteriya hisobi, statistika hisoboti hamda boshqa hisobot maqsadlari uchun, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bank valyutasi operatsiyalari hisobi, statistika hisobati hamda boshqa hisobat maqsadlar uchun, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi hududida bojxona va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash uchun milliy valyutaning chet el valyutasiga nisbatan kursini muntazam ravishda belgilab boradi. Jismoniy shaxslarning O‘zbekiston Resspublikasi hududiga naqd chet el valyutasini olib kirish cheklovlarisiz amalga oshiriladi. Rezident jismoniy shaxslar nakd chet el valyutasini olib chiqish xuquqini tasdiqlovchi xujjatlarni ko‘rsatmasdan qonun xujjatlarida belgilangan miqdordagi naqd chet el valyutasini olib chiqish huquqini tasdiqlovchi hujjatlarini ko‘rsatmasini qonun hujjatlarida belgilangan miqdordagi naqd chet el valyutasini O‘zbekiston Respublikasidan bir yo‘la olib chiqishlari mumkun. Qonun hujjatlarida belgilangan miqdordan ortiq bo‘lgan naqd chet el valyutasining rezident jismoniy shaxslar tomonidan olib chiqilishi ulardan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki yoki vakolatli banklar tomonidan beriladigan, O‘zbekiston Respublikasidan naqd chet el valyutasini olib chiqish huquqini tasdiqlovchi hujjatlar bo‘lgan taqdirda amalga oshiriladi. Norezident jismoniy shaxslar: Bojxona deklaratsiyasiga muvofiq olib kirilgan naqd chet el valyutasi miqdoridagi naqd chet el valyutasini; O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va vakolatli banklar tomonidan beriladigan, ularning naqd chet el valyutasini olib chiqish huquqini tasdiqlovchi hujjatlar bo‘lgan taqdirda esa olib kirilgan naqd chet el valyutasidan ko‘p bo‘lgan miqdordagi naqd chet el valyutasini O‘zbekiston Respublikasidan bir yo‘la olib chiqishlari mumkun. 308 Rezident hamda norezident yuridik shaxslar tomonidan naqd chet el valyutasi va milliy valyutasini olib kirish hamda olib chiqish bo‘yicha opersiyalarni amalga oshirish taqiqlanadi, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va vakolatli banklar bundan mustasno. Vakolatli banklar tomonidan naqd chet el valyutasi va milliy valyutasini olib kirish hamda olib chiqish O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankning ruxsatnomasi bo‘lgan taqdirda amalga oshiriladi. Rezident va norezident jismoniy shaxslarni naqd milliy valyutasini olib kirish hamda olib chiqish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Rezident O‘zbekiston Respublikasi hududidagi vakolatli banklarda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bank tomonidan belgilangan tartibda chet el valyutasida hisobvaraqlar ochishlari mumkin. Rezident yuridik shaxslar chet el valyutasidagi mablag‘lar O‘zbekiston Respublikasi hududidagi vakolatli banklardagi valyuta xisob varaqlarida saqlanadi va ular tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq mustaqil ravishda foydalanadi. Rezident yuridik shaxslar tomonidan olinadigan chet el valyutasi, shu jumladan tavarlar (ishlar, xizmatlar) ekisportidan olingan valyuta tushumi, agar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bank boshqacha qoida belgilagan bo‘lmasa, ularning vakolatli banklardagi hisobvaraqlariga o‘tkazilishi shart. Rezident yuridik shaxslar O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi banklarda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda milliy valyutada va chet el valyutasida hisobvaraqlar ochishga hamda ulardan foydalanishga haqlidir. O‘zbekiston Respublikasining rezident jismoniy shaxslar, diplomatiya va boshqa vakolatxonalari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi tashkilotining chet eldagi, xo‘jalik yoki boshqa tijorat faoliyati bilan shug‘ulanmaydigan 309 vakolatxonalari O‘zbekiston respublikasidan tashqarida hisobvaraqlar ochishga hamda bu hisobvaraqlardan foydalanishga xaqli va faoliyat ko‘rsatishi davrida bunga yo‘l qo‘yiladi. Ularning chet elda bo‘lishi yoki faoliyati ko‘rsatishi tugagach, hisobvaraqalari yopilishi lozim, hisobvaraqlardagi mablag‘larning qoldiqlari esa O‘zbekiston Respublikasiga o‘tkaziladi. O‘zbekiston Respublikasida qonun xujjatlarida bevosita nazarda tutilgan hollardan tashqari barcha hisob-kitoblar va to‘lovlar milliy valyutada (so‘mda) amalga oshiriladi Download 3.11 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|