O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

5. 5-jadval 
TSement 
sarfi kg/m
3
S/TS uchun 

koеffitsiyentinin optimal qiymati 
0. 4 
0. 5 
0. 6 
0. 7 
0. 8 
250 
- 
- 
1, 26 
1, 32 
1, 38 
300 
- 
1, 3 
1, 36 
1, 42 
- 
350 
1, 32 
1, 38 
1, 44 
- 
- 
400 
1. 4 
1, 46 
- 
- 
- 
500 
1. 5 
1, 56 
- 
- 
- 

---

79 
 Izoh:
 1. S va S/TS ning boshqa qiymatlarida 

 koеffitsiyenti interpolyatsiya bilan topiladi.
 2. Suvni talab еtish qiymati 7 foizdan ko’p bo’lgan mayda qum ishlatilganda qum suvni talab 
еtish qiymatining bir foizga oshishi 

koеffitsiyenti 0, 33 ga kamaytiriladi. V
ts
< 7% 
bo’lgan yirik qum ishlatilganda V
ts
bir foiz kamayishiga 

koеffitsiyenti 0, 33 foiza 
oshiriladi.


 
5. 3. Beton tarkibini hisoblash tartibi 
 Beton qorishmasi tarkibi ikki usul bilan aniqlanadi: 
1. 
Sement, qum va shag’al /tosh/ o’rtasidagi vazn nisbati bilan va bunda 
suv sement nisbati va sementning faolligi ko’rsatiladi. Sement miqdori 1 deb 
olinadi va shuning uchun beton tarkibiy qismlari o’rtasidagi nisbat, S/TS 
ko’rsatilib, quyidagi ko’rinishda yoziladi: 
 1 : x : y /masalan: S/TS = 0, 6 bo’lganda vazn qiymati 1 : 2 : 4/ 
2. 1m
3
hajmda yotqizilgan va zichlangan beton uchun sarflangan material sarfi 
bo’yicha, masalan:
Sement ………. 280 
qum ……………700 
Shag’al …………1250 
suv …………… 170 
Ja’mi ………. . 2400 
Quruq materiallar uchun belgilanadigan odatdagi laboratoriyada chiqarilgan va 
tabiiy nam holatdagi materiallar uchun ishlab chiqarishda amalda ishlatiladigan 
beton tarkibi o’rtasida farq bo’ladi. Lobaratoriyada aniqlangan beton tarkibi 
hisoblash va tajriba natijasida o’rganiladi. Bundan betonning tarkibi absalyut hajm 
bo’yicha oldindan hisoblab qo’yiladi, yuqorida aytib o’tilgan bog’liqliklar 
asosidagi formula ishlatilib suv, sement, qum va shag’al tosh sarfi aniqlanadi va 
so’ng namunalar yordamida unga aniqlik kiritiladi.
Beton tarkibini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 
1. Betonning talab еtilgan mustahkamligi, qotish sharoiti va muddatidan kelib 
chiqqan holda S/TS yoki s/S/ aniqlanadi. Suv sement yoki sement suv nisbati 
beton mustahkamlikning ushbu omillarga bog’liqligi dastlabki tajribalar orqali 
yoki sement faolligiga mahalliy to’ldiruvchilar ishlatilganda bog’liqligidan kelib 
chiqqan holda yoki bo’lmasa quyidagi taqribiy formulalar bilan aniqlanadi: 

---

80 
a/ S/TS > 0, 4 bo’lganda: 
S/TS=AR
ts
/R
b
+A·0, 5R
ts
/5. 3/ 
b/S/TS <0, 4 bo’lganda yuqori sifatli betonlar uchun: 
S/TS=A
1
Rts/R
b
-A
1
·0, 5R
ts
/ /5. 4/ 
A va A
1
 koеffitsiyentlari qiymati 5. 5-jadvaldan olinadi yoki s/s rasmdan topiladi /5. 1rasm/.