O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti


Ma‟ruza: Kompyuterning dasturiy ta‟minoti. Dasturiy ta‟minotning tarkibi


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/18
Sana28.10.2017
Hajmi5.01 Kb.
#18842
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18

Ma‟ruza: Kompyuterning dasturiy ta‟minoti. Dasturiy ta‟minotning tarkibi. 
Sistema dasturlari. Amaliy dasturlar. Operasion sistema. Operasion sistema 
fumksiyalari 
 
 
Maqsad:  Kompyuterning  dasturiy  ta‘minoti.  Dasturiy  ta‘minotning  tarkibi.  Sistema 
dasturlari. Amaliy dasturlar. Operasion sistema. Operasion sistema fumksiyalari bilan 
tanishish. 
 
Mashg‟ulot metodi: Uzaytirilgan ma‘ruza, «Aqliy xujum» 
 
 
Mashg‟ulot turi: Ma‘ruza 
 
Mashg‟ulot  jihozi:  Proyektor,  ma‘ruza  prezentatsiyasi,  Slaydlar,  tarqatma  matn 
materiallari, vatman, Markerlar 
 
Ajratilgan vaqt:  80 minut 
 
Mashg‟ulot borishi: 
  
 
 
 
 
Ish 
bosqichlari  va 
mazmuni  
O‘qituvchi faoliyati 
Talabalar faoliyati 
Kutilayotgan 
natijalar 
1-bosqich. 
Tayyorlov 
 
 
5 minut 
 Mavzuni  e‘lon  qiladi 
―Aqliy 
hujum‖ 
metodining  mohiytini 
aniqlashtiradi. 
       Oldingi 
o‘tilgan 
mavzular 
bo‘yicha 
savollar 
yozib 
qo‘yiladi. 
   Yangi  mavzu  matni 
tarqatiladi.Yangi 
mavzu 
tayanadigan 
tushunchalar  bo‘yicha 
savollar beriladi. 
Talabalar  mustaqil 
ravishda  savollarni 
tahlil 
qiladi 
va 
javoblarga  
tayyorla-nishadi. 
Talabalarda 
keltiriladigan 
o‘quv 
axborotlarga 
nisbatan  kuchli 
motivatsiyani 
shakllantirish. 
2- bosqich. 
Kirish. 
―Aqliy 
hujum‖ 
Yangi  mavzu 
tayanadigan 
tushunchalar 
bo‘yicha  
 
 
5 minut 
Tahlil  qilinishi  lozim 
bo‘lgan ―Aqliy hujum‖ 
texnologiyasini  amalda 
qo‘llash. 
Uning  
o‘quvchilar  tomonidan 
o‘quv 
axborotlarini 
o‘zlashtirib  olish  va 
o‘quv  matnlari  ustida 
muvaffaqiyatli  ishlash 
jarayonidagi 
axamiyatini  tushuntirib 
beradi.  
Muammoning 
mohiyatini  tushunib 
oladilar, 
zarur 
hollarda 
o‘qituvchiga 
savollar 
bilan 
murojaat 
qilishlariga 
erishiladi. 
Talabalarda  
«Aqliy  hujum» 
tex-nologiyasini 
amaliy 
faoliyatda 
muvaffa-qiyatli 
qo‘llash 
ma-
lakalarini  tarkib 
toptirish,  ularda 
xamkorlikda 
ijodiy 
mexnat 
qilish, 
mus-
taqillikni, 

 
60 
kasbiy 
mahoratni 
shakllan-tirish. 
3-bosqich. 
Ma‘ruza  yangi 
mavzu bayoni  
15 minut 
Uzaytirilgan  ma‘ruza 
texnologiyasi 
bo‘yicha 
yangi 
mavzuni 
1-qismi 
bayon etiladi. 
Talabalar 
diqqat 
bilan 
eshitadi. 
Tahlil qilib boradi. 
 
    Yangi 
tushun-chaga 
ega bo‘li-shadi. 
4- bosqich. 
―Aqliy 
hujum‖  
 
 
5  minut 
 
Yangi 
mavzu 
tayanadigan 
tushunchalar  bo‘yicha 
savollar 
beriladi. 
Bunda 
tayanch 
tushunchlar 
oldingi 
bosqichdagi 
ma‘ruzadan 
ham 
beriladi. 
Fikrlarning 
talabalar 
tоmоnidan 
kiritilishini 
tashkil 
qiladi,  ular  faоliyatini 
kuzatadi, 
zarur 
хоllarda 
to‘g‘ri 
yo‘nalish bеrib bоradi. 
Mavzu 
bo‘yicha 
Kompyuterning 
dasturiy  ta‘minoti. 
Dasturiy 
ta‘minotning 
tarkibi. 
Sistema 
dasturlari. 
Amaliy 
dasturlar. Operasion 
sistema.  Operasion 
sistema 
fumksiyalari 
tushunchalarini 
yana 
bir 
bora 
takrorlab 
mustahkamlab 
olishadi. 
Talabalarni 
muammoni 
o‘rganish  jara-
yonida 
faolligini 
oshirish, 
ularning 
mustaqil 
fikrlash 
qobiliyatlarini 
rivojlantirish, 
dunyoqarashini 
kengaytirish, 
xamkorlikda 
ish-lashga 
o‘rgatish. 
Kasbiy 
faoliyatga 
mukammal 
tayyorlash. 
5- bosqich. 
Ma‘ruza 
yangi 
mavzu 
2-qismi  bayon 
etiladi 
20 
minutgacha  
Yangi mavzu 
 2-qismi bayon etiladi. 
Talabalar 
diqqat 
bilan 
eshitadi. 
Tahlil qilib boradi. 
 
Yangi 
tushunchaga 
ega bo‘lishadi. 
6- bosqich. 
Aqliy hujum 
 
 
Yangi 
mavzu 
tayanadigan 
tushunchalar  bo‘yicha 
savollar beriladi Bunda 
Mavzu 
bo‘yicha 
Kompyuterning 
dasturiy  ta‘minoti. 
Dasturiy 
Talabalarni 
muam-mоni 
o‘rganish  jara-
yonida 

 
61 
5 minut 
tayanch 
tushunchlar 
oldingi 
bosqichdagi 
ma‘ruzadan 
ham 
beriladi. 
Fikrlarning 
talabalar  tо-mоnidan 
kiritilishini 
tashkil 
qiladi,  ular  faоliyatini 
kuzatadi, 
zarur 
хоllarda 
to‘g‘ri 
yo‘nalish bеrib bоradi. 
ta‘minotning 
tarkibi. 
Sistema 
dasturlari.  Amaliy 
dasturlar. 
Operasion  sistema. 
Operasion  sistema 
fumksiyalari 
tushunchalarini 
egallab olishadi. 
faоlligini 
оshirish, 
ularning 
mustaqil          
fikrlash 
qоbiliyatlarini 
rivоjlantirish, 
dun-
yoqarashini 
kеngaytirish, 
hamkоrlikda 
ishlashga 
o‘rgatish. 
 
7-bosqich. 
Ma‘ruza  yangi 
mavzu 3-qismi 
bayon etiladi 
15 minut 
Yangi  mavzu  3-  qismi 
bayon etiladi 
 
 
 Talabalar 
diqqat 
bilan 
eshitadi. 
Tahlil qilib boradi. 
   Yangi 
tushunchaga 
ega bo‘lishadi. 
8- bosqich. 
Yakuniy qism 
 
 
10 
minutgacha 
 Talabalar  tomonidan 
berilgan 
savollarga 
javob 
beradi. 
Talabalar  tomoni-dan 
amalgam 
oshirilgan 
faoliyatni  taxlil  qiladi, 
mashg‘ulotga  yakun 
yasaydi. 
 
 O‘z 
faoliyatlariga 
baho  beradilar,  eng 
maqbul 
fikr 
variantlarini 
ko‘rsatadilar,  fikrlar 
ximoyasi 
yu-
zasidan 
qo‘shimchalar, 
aniqliklarni 
kiritadilar  va  ularni 
isbotlaydilar. 
Talabalarda 
musta-qillik, 
faollik, 
ijod-
korlik, 
mas‘uliyatlilik, 
vatanparvarlik, 
tashabbuskorli
k  xissini  tarkib 
toptirish 
va 
rivojlantirish. 
Компьютернинг программавий таъминоти. 
 
Биринчи  ЭҲМ  лар  ҳисоблаш  марказларига  ҳеч  қандай  программа 
таъминотисиз, фақат техник қурилмалар кўринишида  келтириларди.  Шунинг 
учун  ҳам  ЭҲМ  бажариши  лозим  бўлган  вазифаларнинг  ҳаммаси 
фойдаланувчи  томонидан  тузилган  программада  батафсил  тасвирланган 
бўлиши  талаб  қилинарди.  Бу  эса,  фойдаланувчидан  оператор  ва  программа 
тузувчи сифатида махсус техник билимларни ва машинага бо ғлиқ тилларда 
программа  тузишни  билишни  талаб  этарди.  Шунинг  учун  ҳам 
бошланғич  пайтларда  ЭҲМ  дан  кўпроқ  математик-прогаммистларгина 
унумли фойдалана олишарди. 
Маълум  вақтдан  кейин,  ЭҲМ  ни  бошқариш  бўйича  махсус  техник 
ишларни,  махсус  программалар  ѐзиш  орқали,  компьютернинг  ўзига  юклаш 
мақсадга  мувофиқлиги  англаб  етилди.  Бу  сермашаққат  техник вазифаларни 

 
62 
машинага  юклаш  ва  программа  тузишни  осонлаштириш  мақсадида 
«Операцион  системалар»  ва  «Юқори  босқич  алгоритмик  тиллари»  ни  яратиш 
зарурияти  юзага  келди.  Алгоритмик  тилларнинг  пайдо  бўлиши  программани 
машина  тилига  таржима  қиладиган  транслятор  ва  интерпретаторларнинг 
яратилишини тақозо этди. 
Ўз навбатида программалар ѐзиш хам икки йўналиш бўйича  ривожлана 
бошлади.  Конкрет  илмий-техникавий  амалий  масалаларни  сонли  ечишга 
мўлжалланган  программалар  тузиш-тадбиқий  программалаш  деб 
номланди. 
Программа 
ѐзишни 
ва 
уни 
созлашни(отладка) 
автоматлаштириш ва ЭҲМ ресурсларидан унумли фойдаланишни ҳамда инсон 
ва  ЭҲМ  ўртасида  қулай  мулоқотни  (интерфейс)  таъминлашга  мўлжалланган 
программалар  таъминотини  яратишга-тизимли  программалаш  деб  
аталди.  Зикр  этилган  ваз ифа лар ни  б ажар увч и  пр о г р аммалар  
туз иш  б ил ан  шуғ улланувчилар ни  мос  р авишд а,  тадб иқий  ва 
тиз имли  программа  тузувчилар  деб  аташди.  Хозирги  кунда  компьютерлар 
сотувга базавий программа таъминоти билан биргаликда чиқарилади. 
Операцион  система,  тизимли  ва  хизматчи  программалар 
тўпламидан  иборат бўлиб,  ҳамма  программаларнинг, ЭҲМ  ва  тармоқлар 
техник 
қурилмаларининг 
ишлашини 
ҳамда 
уларнинг 
ресурс 
ва 
имкониятларидан  унумли  фойдаланишни,  шу  билан  бирг аликда 
фойданувчи, программа таъминоти ва ЭҲМ ўртасида ўзаро  қулай мулоқотни 
таъминлаш учун хизмат қилади. 
Юқоридаги  фикрларга  таянган  ҳолда операцион системаларнинг  асосий 
вазифаси  уч  турдаги  қулай  мулоқотларни  -  интерфейсларни  яратишдан 
иборат деб қараш мумкин: 
-фойдаланувчи  билан  компьютернинг  программа  ва  аппарат  воситалари 
орасидаги интерфейс (Фойдаланувчи учун интерфейс); 
-компьютернинг аппарат ва программа таъминоти орасидаги интерфейс; 
-программа таъминотининг турли кўринишлари орасидаги интерфейс. 
Компьютер  электр  тармоғига  уланганда, операцион система  (ОС)  тезкор 
хотирага  юкланади  ва  ЭҲМ  қурилмаларининг  ишга  яроқлилиги  ва  ундан 
кейин бажариладиган барча вазифалар ОС томонидан бошқарилади. 
Диск  ва  дискеталарни  форматлаш,  файлларни  саралаш,  
архивлаш, матнларни чоп  этиш,  тасодифан ўчирилган файлларни  тиклаш, 
вирусларни  топиш  ва  йуқотиш  каби  кўп  такрорланувчи  амалларни 
бажарувчи программалар - утилитлар деб аталади. 
Компьютернинг  принтер,  диск  юритувчи,  дисплей,  клавиатура  каби 
қурилмаларининг  ишлашини  таъминловчи  тизимли  программалар  тупламига 
драйверлар деб аталади. 
ЭҲМ  да  тадбиқий  ва  тизимли  программаларни  бажариш  пайтида 
файллар  устида  ѐзиш,  ўқиш,  сақлаш,  излаш,  ўчириш  каби  кўп 
марталаб  такрорланувчи  ишларни  б ажариш  учун  қулай  шарт-шароитлар 
яратиб беради. 

 
63 
Хозирги  кунда  жуда  кўп  операцион  системалар  мавжуд  бўлиб,  уларни 
қуйидаги синфларга ажратиш мумкин: 
-
 
битта 
ѐки 
кўп 
фойдаланувчиларнинг 
ишлашини 
таъминлашга 
мўлжалланган операцион системалар; 
-
 
бир  пайтнинг  ўзида  битта  ѐки  бир  нечта  масалани  ечиш  имкониятига 
қараб, бир ва кўп масалалик ОС лар; 
-
 
бир процессорли ва кўп процессорли ОС лар; 
-
 
8, 16, 32, 64 разрядли операцион системалар; 
-
 
нографик ва график ОС лар; 
-
 
махаллий ва тармоқ операцион системалари. 
Энг  кўп  тарқалган  операцион  системалар  сифатвда  СР М,  МS  DОS, 
ОS 2, Windows,  UNIX  ва  МасОS  ларни санаб ўтиш  мумкин. СР М ва МS 
DОS  лар  битта  фойдаланувчи  ва  бир  масалали  операцион  с ис тем алард ир . 
ОS 2  ва  Wind o ws   эс а  кў п  мас алали  б ир   фойдаланувчига 
мўлжалланган.  UNIX  операцион  системаси  кўп  масалали  ва  кўп 
фойдаланувчиларга мўлжалланган. 
Энди  оммавий  ҳисобланган  МS  DОS    ва  Windows  операцион 
системалари билан умумий ҳолда танишиб ўтамиз. 
IBM  РС  компьютерлари  учун  энг  кўп  тарқалган  буйруқлар  сатри 
орқали бошқариладиган нографик  операцион системалардан бири МS DОS 
(Мiсгоsoft  Disk  Ореrаting  System).  Магнит  дискларида  сақланганлиги  учун 
ҳам  у  дискли  операцион  система  деб  номланган.  Микропроцессорларга 
(8086...80486) мос равишда МS DОS 1.0 дан тортиб то МS DОS 6.2 версиялари 
мавжуд. 
МS  DОS  операцион системаси одатда,  версияларига  боғлиқ,  ҳолда, 
битта  ѐки  бир  нечта  дискеталарга  жойлашган  бўлиб,  қуйидаги  файллардан 
ташкил топади: 
1.  Базавий  киритиш-чиқариш  ситемаси  -  ВIOS  (Ваsiс  Input-Output 
System)  доимий  хотиранинг  микросхемаларига  аввалдан  ўрнатилган  бўлиб, 
компьютер  электр  тармоғига  уланган  пайтда  унинг  қурилмаларининг  ишга 
яроқлилигини  автоматик  равишда  текширувдан  ўтказишга  мўлжалланган. 
Дисплей,  клавиатура,  каттиқ  диск,  принтерларнинг  драйверлари  ҳам  ВIOS 
да жойлашади. 
2. Операцион системани юкловчи дастурнинг асосий вазифаси м ахсус  
программа  ѐрдамида  дискдан  IO.SYS  ва  МSDOS.SYS  файлларини 
оператив хотирага юклашдан иборат. 
IO.SYS  файли,  базавий  киритиш-чиқариш  системаси  ВIOS-нинг  
кенгайтмаси 
бўлиб, 
уни 
янги 
қурилмалар 
билан 
ишлашни 
таъминловчи  бошқа  драйверлар  билан  бойитишга  мўлжалланган.  
Ташқи  қурилмалар  драйверлари  номи  СО NFIG.SYS  файлида 
кўрсатилган бўлиши керак.  
МSDОS.SYS 
файли 
операцион 
системасининг  
танаси 
ҳисобланиб,  узилишларни  қайта  ишловчи  программалар  тўпламидан  иборат 
деб ҳисоблаш мумкин. 

 
64 
3.  Ундан  кейи н  СОNFIG.SYS  файли  ўқилиб,  унда  келтирилган  
рўйхатга  мос  равишда  қурилмаларнинг  драйверлари  ва  ОС  нинг 
параметрлари ўрнатилади. 
4. 
Кейин бошқарув СОММАND.СОМ-буйруқ процессорига узатилади 
ва у АUTОЕХЕС.ВАТ файлини бажарганидан кейин, экранда ОС ишга 
тайѐрлиги хақида кўриниш пайдо бўлади. 
СОММАND.СОМ-буйруқ,  процессори  фойдаланувчи  ѐки  оператор 
билан  мулоқотни  ташкил  қилишга  мўлжаллаг ан.  У  киритилаѐтган 
буйруқларни  таҳлил  қилади  ва  унинг  бажарилишини  таъминлайди.  Масалан 
СОРУ,  СD,  DЕL  каби  ички  буйруқлар,  буйруқ  процессори  томонидан 
бажарилади. Умуман олганда, программа тузувчи  томонидан янги қулай ва ўз 
тилида буйруқ процессори ҳам ѐзиши мумкин. 
МS 
DОS 
операцион 
системасидан 
фойдаланишни 
янада 
осонлаштириш  мақсадида  махсус  операцион  қобиқлар  яратилган.  Улар 
орасидан,  энг  кўп  тарқалган  ва  оммавий  бўлгани  Norton  Comander, 
Volkov Comander каби пакетларни (қобиқларни) санаб ўтиш мумкин. 
Хозирги  кунда  дунѐ  бўйича  энг  кўп  тарқалган  операцион 
системалардан  бири  Windows  операцион  системасидир.  У  Мiсrоsоft  фирмаси 
томонидан  яратилган  бўлиб,  унда  объектга  йўналтирилан  усулдан 
фойдаланилган.  Фойдаланувчи  нуқтаи  назаридан,  объектга  йўналтирилган 
усул  деганда  компьютер  билан  муло қотни,  моддий  оламдаги  хақиқий 
нарсалар  (объектлар)  билан  ишлашга  ўхшаган  ҳолда  ташкил  этиш  назарда 
тутилади.  Масалан,  папкани  очиш,  ѐпиш,  унга  бирор  файлни  со либ 
қўйиш  ѐки  файлни бо шқа  жо йг а  кўч ириш  каби. 
Интернет  ва  электрон  почта  мультимедиа  билан  бир  қаторда  бугунги 
кунда  компьютер-ахборот  технологиясини  яна  бир  йўналиши  -  турли  алоқа 
воситалари  ѐрдамида  жахон  тармоқлари  орқали  компьютерларнинг  ўзаро 
алоқаси ривожланмоқда. 
Энг  йирик  информацион  тизим  Интернет  ҳисобланади.  У 
марказлашган  бошқарувга  эга  бўлмасдан  турли  ташкилотлар, 
хукуматлар,  илмий  ва  тижорат  ташкилотлари  томонидан  яратилган  мустақил 
компьютер тармоқларининг мажмуаси ҳисобланади 
Алоҳида  компьютер  ва  локал  тармо қлар  ўзаро  турли  техник  алоқа 
воситалари ѐрдамида боғланган бқлиб, бу тармоқлар ҳам Интернет билан 
боғланганда  аниқ,  белгиланган  қоидаларга  риоя  қилади.  Мазкур  жахон 
тармоғига уланиш учун стандарт қурилма-модем қўлланилади. 
Интернет  системаси,  унга  уланган  ва  унинг  имкониятларидан 
фойдаланувчилар  учун  турли  хизматлар  кўрсатади,  ҳамда  дунѐнинг  ҳохлаган 
бурчагидаги  Интернетга  уланган  компьютердан  маълумот  олиш  имконини 
беради. 
Алоқа тармоқларининг бугунги кундаги асосий шакли электрон почтадир 
(уни одатда Е-mail деб аташади). 
Е-mail  уланган  хар  қандай  фойдаланувчи ўзининг  махсус  номига эга 
бўлади. 

 
65 
Е-mail 
ишлашини 
ташкил 
этувчи 
программа 
таъминоти 
фойдаланувчиларнинг 
ўзаро 
ахборот 
алмашинувини 
таъминлаш 
имкониятини беради. 
Аммо  Интернетнинг  имкониятлари  оддий  ахборот  алмашин увидан 
анча  кенг.  Унинг  ѐрдамида саѐрамиздаги  ихтиѐрий  информ ация  манбаига 
кириб  бориш  ва  ундаги  бирор  мавзу  шаклида  тайѐрланган  турли 
ташкилотларнинг расмлари, хужжатларидан фойдаланиш имкониятларини 
беради. 
Бугунги  кунда  Интернетнинг  қуйидаги  имкониятларидан  кенг 
фойдаланилади: 
А) FTP (File Тransfer Ргоtocol)-файлларни узатиш протоколи (коидаси). Бу 
хизматдан фойдаланиб узоқ-узоқлардаги компьютер каталогига кириш, ундаги 
файллар  устида  амаллар  (нусха  кўчириш,  ўчириш  ва  бошқа  амаллари) 
бажариш мумкин. 
Б)  Goper-кўп  поғонали  «меню»  кўрсатмалардан  фойдаланиб, 
архивлардан  маълумотларни  «ковлаб»  топиш  уч ун  мўлжалланган  восита 
(имконият). 
В) WWW (Word Wide Web-бутун жаҳон тўри). 
Интернетнинг  гиперматнларидан  иборат  бўлган  иформацион  қидирув 
системаси. 

 
66 
WWW маълумотлар омборидаги информация бирор ташкилотлар  ихтиѐридаги 
компьютералар  хотирасида  жойлашган  бўлиб,  бу  компьютерлар  шу 
ташкилотлар  локал  тармоқлари  учун  сервер  (бош  компьютер)  ролини 
ўйнайди.  WWW-сервер  деб  номланади.  Гиперматн  ахборотлари 
ѐрдамида  дунѐдаги  WWW-серверларга  «саѐҳат»  қилиш  мумкин. 
Кейинги  вақтларда  WWW-серверларни  йирик  реляцион  информацион 
тизимлар  билан  боғлаш  имкониятлари  яратилмоқда.  Бу  ҳол  серверлар 
билан  боғланган  компьютерлар  ѐрдамида  дунѐдаги  йирик  информацион 
манбаларига кириш ва у ердаги маълумотлардан фойдаланиш имкониятларини 
беради. 
Интернет  глобал  тармоғи  билан  охирги  пайтларда  кенг  тарқалган  киберфазо, 
виртуал  дунѐ(олам)  каби  тушунчалар  ҳам  бевосита  боғланган.  Мазкур 
тушунчаларнинг  муҳим  хусусияти  шундан  иборатки,  уларга  бирор  фан 
тушунчалари  ѐрдамида  аниқ,  бир  таъриф  бериш  қийин.  Улар  бадиий  образ 
бўлиб,  илмий  тушунча  ҳисобланмайдилар.  Дунѐдаги  барча  алоқа  воситалари 
билан боғланган компьютер тизимлари улардаги ахборот, маълумот мажмуаси 
ва оқимларининг тўплами кибернетик фазо (киберфазо) деб аталади. 
Tayanch tushunchalar: 
opеratsion  sistеma,  fayl,  katalog(dirеktoriy),  amaliy  programma,  sistеma   
programmasi,  Xujjat  va  uning  tiplari,  znachoklari,  ishchi  fayl  va  uning  znachoklari,  
kontеkst    mеnyular  va  uning  buyruqlari,  yorliqlar  va  uning  vazifalari,  yorliqlar 
yaratish va yerliqlar ustida amallar 
   
    Kompyutеr ishlashi uchun zaruriy shart- programmalarning mavjudligidir. 
Programma ta‘minoti 2 ta guruhdan iborat:  
- sistеmaning ishlashi bilan bog‗liq sistеma programmalari;   
- amaliy programmalar.  
          Tizim  programmalari  kompyutеrning  ishlashi  uchun  zarur  programmalar  
bo‗lib,  u  kompyutеrning  ishlashini  boshqaradi,  uning  turli  qurilmalari  orasida 
muloqotni  tashkil  qiladi.  Kompyutеrdan  foydalanishni  osonlashtiruvchi  sistеma 
programmalarining  yadrosi  opеratsion  sistеmalardir.  Opеratsion  sistеma  
foydalanuvchi  va  kompyutеr  orasida  bеvosita  muloqot  o‗rnatishni,  kompyutеrni 
boshqarishni,  foydalanuvchi  uchun  qulaylik  yaratishni,  kompyutеr  rеsurslaridan 
oqilona foydalanish va hokazolarni ta‘minlovchi programmalardir.   
          Hozirgi paytda turli opеratsion sistеmalar mavjud. Masalan:  UNIX, MS DOS, 
PS  DOS,  DRD  DOS,  OS/2,  WARP,  WINDOWS  95,  MACINTOCH  va  boshqalar. 
Bundan  tashqari,  xizmat  qiluvchi  programmalar  mavjud.  Ular  programma  utilitlari  
dеb  atalib,  yordamchi  amallarni  bajarib,  kompyutеr  ishlashini  qulaylovchi 
programmalardir.  
 
Аmaliy programmalar prеdmеt sohadan olingan alohida masalalar va ularning 
to‗plamini  yechish  uchun  qaratilgan  bo‗lib,  amaliy  masalalarni    yechish  uchun 
mo‗ljallangan.  Bunday  programmalar  majmui  amaliy  programmalar    pakеti  (АPP) 
dеb ataladi.  

 
67 
 
Programmalar  odatda  magnit  yuritgichlarda  joylashgan  bo‗ladi.  Аmmo 
opеratsion  sistеmalar  va  u  bilan  bog‗liq  programmalar  ancha  katta  hajmga  ega 
bo‗lgani tufayli kеyingi paytlarda lazеr disklariga yozilmoqda.  
Ba‘zi  bir  sistеmali  programmalar,  masalan,  kiritish-chiqarishning  asosiy  sistеma 
programmalari  (ular  BIOS  (Basa  Input    Output  System))  dеb  ataladi  va  to‗g‗ridan-
to‗g‗ri kompyutеrning doimiy xotirasida saqlovchi qurilmasiga yozilgan bo‗ladi.  
 
Shaxsiy  kompyutеrlarning  opеratsion  sistеmalari  yaratilish  tarixi.  Sakkiz 
razryadli shaxsiy kompyutеrlar uchun yaratilgan birinchi opеratsion sistеma  SR/M-
80  (Control Programm for Microcomputers, ya‘ni mikrokompyutеrlar uchun boshqa-
ruvchi  programmalar)  nom  bilan  tanilgan.  Uning  muallifi  Digital  Research 
kompaniyasining  prеzidеnti  Гeri  Kildell  bo‗lgan.  16  razryadli  yangi  kompyutеrlar 
yaratish  g‗oyasini  programmalar  yaratuvchi  Microsoft
 
(Maykrosoft)  kompaniyasining 
asoschisi  va  prеzidеnti,  multimilliardеr  Bill  Геyts  ilgari  surgan.  IBM  firmasi  bilan 
hamkorlikda ishlashga rozi bo‗ladi.  
          Bill Геyts va Pol Аllеn  BASIC programmalash tili uchun tarjimon programma 
yozishdi  va  u  IBM  firmasining  MITS  Altair  kompyutеriga  moslashtirildi.  SHundan 
so‗ng  16  razryadli  kompyutеrlar  uchun  opеratsion  sistеmalar  yaratish  jadallashdi  va 
1981  yilda  shaxsiy  kompyutеrlar  uchun  birinchi  yaratilgan  CR/M  opеratsion 
sistеmasining ko‗p g‗oyalarini o‗zida mujassamlashtirgan  MS DOS (Microsoft Disk 
Operation  System  -  Maykrosoft  diskli  opеratsion  sistеmasi)    opеratsion  sistеmasi 
1.08.1981 yil avgust oyida paydo bo‗ldi.  
          Microsoft firmasi tomonidan  opеratsion sistеmalar ishlab chiqarilib, ular  IBM   
va  unga  o‗rindosh  EXM  larda  qo‗llanilgan.  Foydalanuvchi  uchun  yaratilgan 
WINDOWS-3,1 qobiq dasturi  Microsoft firmasining 80-yillardagi  maxsuli edi. 1995 
yilning  1  martida  Microsoft  firmasi  tomonidan  WINDOWS-95  opеratsion  sistеma 
yaratilgan bo‗lib u MS-DOS ning yuqori rеvolyutsion yutug‗i xisoblanadi. 
 WINDOWS-95 eng  mukammal opеratsion sistеmalardan biri bo‗lib eng zamonaviy 
profisional  shaxsiy  EXM  da  qo‗llanilgan.  1998  yilda  Microsoft  firmasining  yangi 
maxsuloti WINDOWS-98 xayetda o‗z o‗rnini topdi.  
            Odatda  WINDOWS-98  opеratsion  sistеma  vinchеstеrning  sistеma  fayllar 
soo‗asida  joylashib  EXM  elеktr  tarmoqqa  ulansa,  WINDOWS-98  ning  avtomatik 
ishga  tushishi  kuzatiladi  va  foydalanuvchi  uchun  barcha  imkoniyatlar  mujasssam 
buladi.  
            WINDOWS 98 foydalanuvchi ixtеriga quyidagi imkoniyatlarni tavsiya etadi.  
 Foydalanuvchi uchun to‗liq qayta ishlangan intеrfеysning mavjudligi. WINDOWS 
98  da  yangi  intеrfеysning  mavjudligi  programmalarni  ishga  tushurish,  xujjatlarni 
lchish  va  saklash,  disklar  bilan  ishlash,  sеrvеr,  tarmoqlar  bilan  ishlashni  juda  oson 
amalga  oshirish  imkonini  bеradi.  Foydalanuvchi  uchun  yangi  intеrfеysning  asos iy 
xususiyatlari quyidagilardan iborat. 
  WINDOWS –98  ning  ruscha  vakilidagi    Pusk  tugmacha  mеnyusi  dasturlarga  va 
xujjatlarni oson ishga tushirishni ta‘minlaydi. 
 Ixtеriy programmadan boshqa programmaga o‗tishni soddalashtiradi. 
  WINDOWS  98  dagi  provodnik  programmasi    fayllar  bilan  ishlash  uchun  eng 
mukammal dasturdir. 

 
68 
  Network  Neighborhood  –  atrof  to‗ri  znachogi  sеrvеrlarni  ko‗rish,  lokal 
vinchеstrdagi xujjat tipidagi  fayllari bilan ishlash imkonini bеradi. 
 Foydalaniladigan dasturlar, papkalar, xujjatlarning yerliqlarini yaratish mumkin.  
Izlash dasturi  mavjud bo‗lib, kompyutеrdagi yeki olisdagi kompyutеrlardan  ixtiyeriy 
ma‘lumotlarni qidirish imkoni bor. 
Savat tasodifiy o‗chirib yuborgan fayllaringizni qayta tiklash imkoniga ega.  
 WINDOWS–98 da fayllar nomi  255 tagacha simvollardan tarkib topishi mumkin. 
WINDOWS  –98  da  Plug  &  Play    ctandart  dastur  kiritilgan  bo‗lib,  barcha  tashqi 
qurilmalarni oson o‗rnatish va sozlash uchun xizmat qiladi.  
  WINDOWS  –98  da  tovush,  vidеo,  kompakt  disklar  bilan  ishlash  dasturining 
kiritilishi  multimеdiyaning rivojlanishiga yangi turtki bеradi.  
WINDOWS –98 da Microsoft Fax, Microsoft Mail,  Microsoft  Exchange, Internet  
explorer  dasturlari  mavjud  bo‗lib,  lokal  tarmoq  bo‗yicha  kеlayetgan  yeki 
jo‗natilayetgan  ma‘lumotlar  uchun    pochta  yashigi  vazifasini  bajarib  qolmasdan  
global tarmoqlar bo‗yicha korrеspondеntsiyalar uchun xam xizmat qiladi.  
 Wind 
ows –98 va MS DOS  yagona opеratsion sistеmadir.  
  Ko‗p  masalaligi  -  WINDOWS  bir  paytning  o‗zida  bir  nеcha  masalalarni 
xisoblaydi, bir nеcha dasturlarni ishlatadi. 
  WINDOWS  amaliy  dasturning  qurulmalarga  (qurulmaning  dastur  ta‘minotiga) 
bogliqligini ta‘minlaydi. 
  Mavjud  dastur  ta‘minoti  bilan  muvofiqligi.  WINDOWS  MC  DOS  ning  barcha 
amaliy pakеtlari, taxrirlanichlari, elеktron jadvallari ishini ta‘minlaydi. 
  Mavjud  opеartiv  xotiradan  to‗liq  foydalanish  imkoniyati  mavjud.  +urulma 
rеsurslaridan xam  to‗liq  foydalaniladi. WINDOWS kurulmalar orasidagi  muloqotni 
ta‘minlaydi 
  Ma‘lumotlar  almashinuvi  -  WINDOWS  dasturlararo  ma‘lumotlar  almashish 
imkoniyatiga  ega.  Bu  maxsus  Clipboard  (ma‘lumotlar  bufеri),  yeki    DDE 
(ma‘lumotlarning    dinamik  almashinuvi,  ya‘ni  boshqa  dastur  natijalaridan 
foydalanish),  OLE        (boshka  dastur  natijalaridan  tayеr  tao‗rirlangan  xolda 
foydalanish) yerdamida amalga oshiriladi. 
WINDOWS  -98  da  oynalarning  ko‗rinishi  birmuncha  qulaylashgan,  ishlash 
osonlashgan.  O‗ar  bir  oynaning  o‗ng  yuqori  burchagida    uchta  sistеma  tugmalari 
mavjud. Ular kichraytirish, qayta tiklash, yepish vazifasini bajaradi.  
Kichraytirish  tugmachasi.-  asosiy  oynakdan  Pikto-gramma  shakliga  kеltirish  uchun 
tayinlangan bulib u masala panеlida bеrkitilgan xolda aks etadi.   
Қayta tiklash tugmachasi - ixtiyeriy  ulchamga  ega  bulgan  oynakni  ekran  tеkisligi  
buylab  tuliq  yeyib  yuborish  uchun  tayinlangan.   
Еpish tugmachasi -  asosiy  ixtiyeriy oynakni  bеrkitish  uchun  tayinlangan.   
Ixtiyeriy  asosiy  oynaklarni  bеrkitib,  ish  faoliyatini  klaviatura  yerdamida tugatish 
uchun  ALT+F4  klavishlari  bosiladi.   
WINDOWS 98 ning ishlash shartlari. 
WINDOWS 98  mashinada optimal ishlashi uchun kompyutеr quyidagi imkoniyat va 
qurilmalarga ega bo‗lishi kеrak:  

 
69 
 
Protsеssor IBM 80486, Pentium-S va undan yuqori  
 
Opеrativ xotira.8 MВ va undan yuqori 
 
Monitor. VGA, yaxshisi SVGA. 
 
Qattiq diskda kamida 100 MВ bo‗sh joy. 
 
MS DOS ning kamida 6.0 vеrsiyasi. 
 
Sichqoncha. 
WINDOWS  -  98  aslida  inglizcha  yaratilgan  bo‗lib,  xozirda  uning  ruscha  variantlari 
o‗am  mavjud.  Bundan  so‗ng  bu  qo‗llanmada  WINDOWS  98  ning  ruscha  varianti 
nazarda  tutiladi.  +o‗llanmadan  WINDOWS  95  va  WINDOWS  98  ning 
ruschalashtirilgan boshqa variantlarida ishlovchilar o‗am foydalanishlari mumkin.  
 
 
 
1. WINDOWS da  ish boshlash   va ishni tamomlash         
        1.1. Ishga tushirish. 
Аgar kompyutеrga WINDOWS o‗rnatilgan bo‗lsa, u kompyutеr yoqilishi bilan  ishga 
tushadi (agar biror sabab bilan ishga tushmasa, DOS da C:\win buyru\i bеriladi). 
Bu xolda ekran WINDOWSning ―ish stoli‖ ga aylanadi    
WINDOWS dan chiqish. 
Pusk tugmasi bosilsa, WINDOWS –98 ning            asosiy mеnyusi chiqadi. Undan ― 

 
70 
Зavеrshеniye  rabotu‖  (ishni  tugatish)  qatori  tanlanadi  va  [Enter]  bosiladi  (еki 
sichqonchaning chap tugmasi bir marta bosiladi). Ekranga   
 
―Зavеrshеniye rabotq s WINDOWS‖ nomli oyna chiqadi . Bu xolda kompyutеr: 
1. kompyutеr ishini to‗xtatish 
2. ishni tugatish: 
3. kompyutеrni qayta ishga tushirish 
4. MS DOS muxitida ishlash rеjimlarini taklif qiladi. ‖Вqklyuchit komppyutеr‖ qatori 
joriy  o‗olda  bo‗ladi  (agar  joriy  o‗olda  bo‗lmasa  sichqoncha  yeki                yo‗nalish 
tugmalari yerdamida joriy qilinadi).  
Endi  [Enter]  bosiladi  (еki  ‖ok‖  tugmasiga  sichqonchaning  ko‗rsatkichi  kеltirilib, 
uning  chap  tugmasi  bir  marta  bosiladi).  Natijada  kompyutеrdagi    barcha    fayllarni  
saqlanish    tartibini    o‗rnatiladi,  fayllarni    strukturasi    dastlabki    xolatga    kеladi    va 
kompyutеrni  uchirish ruxsat  etiladi.   
YUqoridagi    jarayen    ALT+F4    klavishi    bilan    xam    bajariladi.  SHundan  so‗ng 
kompyutеrni o‗chirish taklifi bеriladi. 
        1.2. Ish stoli va uning elеmеntlari 
 
WINDOWS  -98  opеratsion  muxiti  ob‘еktga  asoslangan  yendashuv 
(OOP)  ni  o‗zida  to‗la  aks  ettirgan.  Buning  natijasida  foydalanuvchilar  uchun  ―ish 
stoli‖  (Desktor  Rabochiy  stol)  yaratilgan.  Bu  xaqiqiy  yezuv  stolining  aynan  o‗zidir: 
bu  stol  ustida  kompyutеr  turadi  (Moy  kompyutеr),  o‗ar  xil  xujjatlar,  papkalar,  ish 
qurollari  (kalkulyator,  soat,  kalеndar,  bloknot,  turli  amaliy  dasturlar,..),  korzina 
bo‗ladi. O‗chirilgan  xujjatlar diskdan bеvosita o‗chirilmasdan shu korzinaga tushadi, 
kеrak  bo‗lgan  xolda  esa  shu  joydan  qayta  tiklanadi  (Faqat  ―xaqiqiy  korzina‖  stol 
ostida, WINDOWS-korzina esa ishchi stolning ustida turadi).  
WINDOWS-98 da sichqonchaning o‗ng  tugmachasi xam aktivlashgan bo‗lib ishchi 
stolning turli xil funktsiyalarni amalga oshiradi.  
 
Еrliq papkalar rasmda ko‗rsatilgan  znachokka ega bo‗lib, intеgral muxit bilan  
ishchi stolni bog‗laydi.  
Еrliq papkalarni sigimi 2 kbayt sigimni  egallashi mumkin, ular oraliq dasturi bo‗lib, 
intеgral muxitni ishga tushirish uchun xizmat qiladi.  
 
Ekranni quyi yeki  yuqori qismida masala panеli mavjud bo‗lib uning 
chapki burchagida Pusk tugmachasi mavjud bo‗ladi, barcha amallar shu tugmachadan 
boshlanadi. Pusk tugmachasi tanlansa asosiy mеnyu xosil bo‗ladi, uni  ishga tushirish 
usullari quyidagicha. 
1)  Sichqoncha  kursori  shu  tugmachaga  kеltiriladi  va  uning  chap  tugmasi  bir  marta 
bosiladi, ekranda asosiy mеnyu xosil buladi. 
2) CTRL+ESC klavishi bosilishi bilan asosiy mеnyu aktivlashtiriladi.   
3)      -klaviaturadagi  oynaklar  bеlgili  tugmachani  bosish  bilan  asosiy  mеnyu 
aktivlashadi  
Masala panеlida aktivlashgan barcha obеktlar ruyxati aks etadi.  
Uning 
o‗ng  qismida  joriy  vaqt  va  boshqa  ma‘lumotlar  mavjud  buladi.  asalan:  RU-
tugmachasi tanlansa rus yeki ENG ish tartibiga utkazish imkonini bеradi.  
             WINDOWS-98  sistеmasidagi  ixtiyeriy  fayllarni  foydalanuvchi  tomondan 
ishga tushiradi, ishga tushirish vaqtida turlicha usullardan foydalanish mumkin. 

 
71 
Ixtiyeriy  programmalarni  ishga  tushirish: 
1)Pusk  mеnyusidagi  programma  buyrugi  tanlanadi.   Ekranda  yerdamchi   mеnyu  
xosil    buladi.    Ixtiyeriy    programma-  Microsoft    word    tanlansa    matn    muxarrirni  
ishga  tushirish  amalga  oshiriladi.  
            Bu  yerda  foydalanuvchi    ishchi 
faylning  qaysi  papkada  joylashganligini 
bilishi  shart  emas.  Foydalanuvchi  o‗zi 
uchun  zarur  bo‗lgan  programmani 
tanlaydi 
va 
sichqonchaning 
chap 
tugmachasini  bosish  bilan  tanlangan 
dasturni ishga tushiradi. 
           Rasmdan 
ko‗rinadiki, 
asosiy 
mеnyudagi 
buyruqlar 
oddiy 
va 
ko‗rsatkich  yo‗nalishiga  ega  bo‗lgan 
buyruqlardan 
iborat. 
Ko‗rsatkich 
yo‗nalishiga  ega  bo‗lgan  buyruqlar  o‗z  navbatida    qism  mеnyuga  ega  bo‗ladi.  U 
yerdan zaruriy dastur tanlanadi va ishga tushiriladi. 
2)Pusk   Programmq      Provodnik  tanlash       bilan  kompyutеrga  ulangan  barcha  
qurilmalarning    daraxt-    simon    katalogi    aks    etadi.    Ekranning    chap    qismida  
daraxtsimon    katalogi    aks    etsa    o‗ng    qismida    esa    aktiv    katalogdagi    fayllar  
ro‗yxati  aks  etadi.   Unda   ishchi   EXE yeki COM kеngaytmali  fayl  tanlanib  shu  
faylni  oson  ishga  tushiriladi.   
3) Pusk      Programmq         Sеans MS DOS   tanlansa  kompyutеr   MS DOS  ish 
tartibiga  o‗tadi.  Foydalanuvchi  tomonidan 
kеrakli  papkaga,  katalogga  o‗tadi    va 
klaviatura orqali ishchi fayl nomi kiritib, enter  
tugmachasi bosiladi. 
Foydalanilgan  xujjatlarni  asosiy  mеnyudan 
ochish 
 
Programma 
bilan 
ishlagan 
vaqtda 
turli 
xujjatlar 
xosil 
bo‗ladi. 
WINDOWS–98  15  tagacha  oxirga  paytda 
foydalanilgan  xujjatlarni  Дokumеntq  qism 
mеnyusidan ochish imkoniga ega bo‗ladi. Xar 
bir  xujjatning  oldida    xujjat  tipiga  mos  bo‗lgan    znachok  mavjud.  Foydalanuvchi 
tomonidan ixtiyeriy xujjat  tanlanib, sichqonchaning chap tugmachasi bosilsa, dastlab 
xujjat    tipiga  mos  bulgan  intеgral  muxit  ishga  tushadi,  so‗ng  tanlangan  xujjatning 
yuklanishi kuzatiladi. 
Документы  qism  mеnyusida  eski  xujjatlar  o‗rnini  yangi  yaratilgan  xujjatlar 
egallaydi. 
Документы qism mеnyusidagi tanlangan xujjatlar ustida turli amallarni xam bajarish 
mumkin.  Buning  uchun  ixtiyeriy  xujjat  tanlangandan  so‗ng  sichqonchaning  o‗ng 
tugmachasi  bosilsa rasmda ko‗rsatilganidеk  kontеkst mеnyu xosil bo‗ladi. Kontеkst 
mеnyu  buyruqlari  tanlangan  xujjatga    taaluqli  bo‗ladi.Rasmda  tavsiya  qilinganidеk, 

 
72 
tanlangan xujjatni yezuvga chiqarish, ochish, jo‗natish, nuso‗a ko‗chirish va o‗okozo  
uning xususiyatlarini o‗zgartirish mumkin. 
Papkadan xujjatni ochish va programmani ishga tushirish 
Ma‘lumki,  WINDOWS  –98  larda  papka  tushunchasi  kеng  ishlatilgan.  Papkada 
xujjatlar,  dasturlar  saqlanadi.  Papkalar 
WINDOWS  –98  da  daraxtsimon  shaklda 
yaratilgan. 
Papkalar 
ishchi 
stolda, 
Вinchеstrda,  kompakt  disklarda  joylashgan 
bo‗ladi. Papkalar sariq rangda aks etadi. 
Papkadagi  xujjatni  ochish  yeki  dasturni 
ishga  tushirish  uchun    dastlab  papka 
ochiladi,  so‗ng  oynakda  unda  mavjud 
bo‗lgan  xujjatlar    va  dasturlar  turli 
ko‗rinishda  aks  etadi.  Fayl  oldidagi 
znachokka  qarab  fayl  tipini  aniqlash 
mumkin  va  znachok  xujjatning  qaysi  intеgral  muxitda 
yaratilganligini  anglatadi.  WINDOWS  –98  da  xujjat  yeki 
ishchi fayllarning znachoklari turlicha.  
Rasmda kеltirilgan  papkadagi ixtiyeriy xujjat tanlanadi va 
sichqonchaning chap tugmachasi 2  marta tеz bosiladi yeki 
enter    tugmachasini  bosish  bilan  xam  amalga  oshiriladi. 
SHuningdеk,  xujjat  tanlangandan  so‗ng  sichqonchaning 
o‗ng  tugmachasi bosilsa, kontеkst mеnyu ekranga chiqadi. Undagi otkrqt buyrug‗ini 
tanlash bilan xam tanlangan xujjatni ochish mumkin.  
Poisk buyrug‗i yerdamida  xujjatlarni ochish va 
programmani ishga tushirish 
Ko‗p  xollarda  foydalanuvchi  xujjat  yeki 
programmaning  qayerda  joylashganligini  aniq 
bilmaydi.  Foydalanuvchi  fayl  nomini  bilsa, 
poisk  buyrug‗idan  foydalanib,  uni  izlashi 
topgandan  so‗ng  ishga  tushirish  yeki  ochishi 
mumkin.  Olisda  joylashgan  kompyutеrdagi 
fayllarni  xam  izlash  zaruriyati  bor.  Buning 
uchun  Pusk  mеnyusidan  Nayti  buyrug‗i 
tanlansa  rasmda  ko‗rsatilganidеk  qism  mеnyu 
xosil bo‗ladi. Fayllarni izlash uchun Faylq i papki buyrug‗i tanlanadi. Foydalanuvchi 
laviatura  orqali  zarury  xujjat  nomi  yeki  papka  nomini  kir itib,  nayti  tugmachasi 
bosiladi.  Topilgan  fayllar  ekranda  aks  etadi.  Ulardan  biri  tanlanib  sichqonchaning 
chap tugmachasi 2 marta tеz bosilsa uni ochish yeki ishga tushirish amalga oshadi. 
Foydalanuvchi  Nayti  asosiy  oynakning  mеnyu  qatori  buyruqlaridan  xam  kеng 
foydalanish mumkin. 
 Вqpolnit buyrug‗i yerdamida xujjatlarni ochish va programmani ishga tushirish.  
 Pusk    tugmachasidan    Вqpolnit    buyrugi    tanlanadi.    va    ishga    tushiriladi.    fayl  
yunalishi  foydalanuvchi   tamonidan   ko‗rsatiladi.   Аks  xolda  Obzor   mеnyusidan  

 
73 
.EXE, .COM  kеngaytmali   faylni   izlash  orqali   ixtiyeriy   ishchi  fayl  yunalishini  
urnatish  va  ishga  tushirish  mumkin.   
        Tayеr  xujjatlardan  tashqari  foydalanuvchi  o‗zining  yangi  xujjatlarini  xam  xosil 
qilishi mumkin. Eng sodda xolda  foydalanuvchi ekranning  ixtiyeriy  qismida  yangi  
xujjatlar    yaratishda    sinkonchaning    o‗ng    tugmachasini    bosadi    va  xosil  bo‗lgan 
kontеkst mеnyuning sozdat buyrug‗ini  tanlab, yaratilayetgan  xujjat intеgral muxitini 
tanlaydi  va  klaviatura  orqali  uning  nomini    kiritadi.  Natijada    ishchi    stolda    o‗sha  
xujjat  yerlig‗i  xosil  bo‗ladi  va  unga  mos  intеgral  muxit  ishga  tushadi.   
Ixtiyeriy  intеgral  muxit  ishga  tushirilsa  uning  fayl  mеnyusida  otkrqt  buyrug‗ini  
tanlash  bilan  mavjud  fallarni  ochish  mumkin, sozdat buyrug‗i bilan  yangi  fayllar  
yaratish  mumkin.  
  
Еrliqlardan foydalanib xujjatlarni ochish va programmani ishga tushirish 
 
Ixtiyeriy    programmani  ishga    tushirishda  va  xujjatlarni  ochishda  yerliqlardan  
foydalanish  mumkin.    YErliqlar    asosan    ishchi    stolda  yeki  ixtiyeriy  papkada   
joylangan    bo‗ladi.    YErliq    odatda    oraliq    dastur    bo‗lib,    ishchi    faylning  yeki 
xujjatning      yunalishi    bilan    bog‗liq  bo‗ladi.    YErliq    dasturlar    .PIF  kеngaytmali   
faylni  tashkil  qiladi. 
Ixtiyeriy  dasturlar   ishga  tushirishda va xujjatlarni ochishda  yangi  yerliq  yaratish  
mumkin.    Buning    uchun  sichqonchaning  ko‗rsatkichi  ishchi    stolning    ixtiyeriy  
joyida      turishida    uning  o‗ng    tugmachasi      bosiladi,    Sozdat    buyrug‗idan    yarlik  
tanlanadi  va  foydalanuvchi  tomonidan  ishga tushiriladigan  dastur yeki ochiladigan 
xujjat   yunalishi  bеlgilanadi. 
Ishchi  stoldagi  yeki  papkalardagi  yerliqlar  oraliq  dasturlar  ekanligidan  ularni 
o‗chirish,  qayta  nomlash,  olib  o‗tish  kabi  amallarni  xam  foydalanuvchi  bajarishi 
mumkin.  Buning  uchun  ixtiyeriy  yerliq  tanlangandan  so‗ng  sichqonchaning  o‗ng 
tugmachasi  bosiladi  va  ekranda    kontеkst  mеnyu  paydo  bo‗ladi.  Uning  zaruriy 
buyruqlarini tanlash bilan yuqoridagi amallardan birini bajarish mumkin. 
 
 
Nazorat savollari. 
1.
 
Opеratsion sistеmani tushuntiring? 
2.
 
Opеratsion sistеma turlari? 
3.
 
Аsosiy mеnyudan xujjat va programmalarni ishga tushirishni bajara olasizmi? 
4.
 
Papkalardan xujjat va programmalarni ishga tushirishni bajara olasizmi?  
5.  Зaruriy  programmalarni  ishga  tushirish  uchun  yeki  xujjatlarni  ochish  uchun 
yerliqlar yarata olasizmi? 

 
74 
8 – ma‟ruza 
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling