O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti Geografiya ta’lim yo’nalishi

7- Mavzu: BANGLADESH QISHLOQ XO’JALIGI
Davlat tizimi: Bangladesh unitar davlat, Hamdo'stlik a'zosi. B. Konstitutsiyasi 1972 yil 4 noyabrda qabul qilingan. Harbiy to'ntarish (1982) natijasida uning amal qilishi to'xtatildi. Harbiy holat bekor qilinganidan so'ng (1986) Konstitutsiya amal qilishi tiklandi (1988, 1991-tuzatishlar). Boshqaruv shakli parlament Respublikasi.Davlat rahbari-parlament tomonidan 5 yilga saylanadigan prezident (bir marta qayta saylanish imkoniyati bilan). Uning vakolatlari asosan vakillardir. Prezident tashqi siyosatning amalga oshirilishini nazorat qiladi, parlamentni chaqirish va tarqatib yuborish, favqulodda holat e'lon qilish huquqiga ega. Qonun chiqaruvchi hokimiyatning eng yuqori organi bir palatali parlamentdir. Nisbiy ko'pchilik majoritar tizimidan foydalangan holda bir mandatli okruglar bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri ovoz berish yo'li bilan 5 yilga saylanadigan 330 nafar a'zoni va qolgan deputatlar tomonidan saylanadigan 30 ta qo'shimcha a'zoni (ayollar vakolatxonasi uchun) o'z ichiga oladi. Ijro etuvchi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi Vazirlar Kengashi amalga oshiradi, u parlamentdagi siyosiy kuchlarning joylashishini hisobga olgan holda prezident tomonidan tayinlanadi. Boshqa Vazirlar bosh vazirning taklifiga binoan tayinlanadi.Tabiat: Bangladeshning katta qismi Gang, Brahmaputra va Meghna daryolarining umumiy deltasida joylashgan (xaritaga qarang). Sohil chizig'i qattiq kesilgan. Sohil bo'ylab ko'plab Delta orollari (Dakxin-Shahbazpur, Janubiy Xatiya, Sandvip va boshqalar). Daryolarning quyi oqimlari yuqori va tez harakatlanuvchi to'lqin to'lqini bo'lgan borga ta'sir qiladi. Taxminan 9/10 Bangladesh hududlari-pasttekislik Bengal tekisligi (Hind-Gang tekisligining Sharqiy qismi) va Sundarban qirg'oq tekisligi. Balandligi 1 dan 20 m gacha, allyuvial-Delta pasttekisligi ko'plab daryolar va daryolar bilan kesib o'tilgan, ko'llar va kanallar bilan to'lib toshgan. Deltaning tashqi chekkasi 400 km davomida mangrovli past akkumulyativ orollar zanjiri bilan ifodalanadi. Yomg'irli mavsumda, daryolar toshib ketganda, deltaning katta bo'shliqlari (Bangladesh maydonining 70% gacha) suv bilan to'lib, aholi va iqtisodiyotga katta zarar etkazadi. Bangladeshning Janubiy pasttekisliklari uch oygacha suv ostida qoladi. Janubi – Sharqda bo'laklangan tepaliklar va past tog'lar joylashgan (Chittagong silliqligida balandligi 1230 m gacha mamlakatning eng yuqori nuqtasi), ular maydonning taxminan 12 foizini egallaydi. Shimoli-g'arbda, hududning ozgina qiyaligi sharoitida, janubda Madhupur va Barind tepaliklari (balandligi 300 m gacha) joylashgan. Daryo qirg'oqlari bo'ylab suv osti devorlari cho'zilgan, ularning tashqi yon bag'irlari botqoqli toshqin tekisliklariga silliq tushadi. Keskin raqamlashuv boshlanishi bilan ko‘pchilik rivojlanayotgan davlatlar qatori Bangladesh ham raqamli iqtisodiyot (jahon bozorida raqamli autsorsing — izoh: biznesning ma’lum vazifasini tashqi xizmatchini yollab bajartirish.) ga urg‘u bera boshladi.Raqamlashuv o‘z sanoat sohasida innovatsiyani tezlashtiribgina qolmay, mahalliy ish o‘rinlarini ham yaratib iqtisodiy o‘sishning tezlashuviga yordam beradi. Risk va xarajatlarni pasaytirishni ko‘zlab, AQSh, Angliya va Avstraliya kabi rivojlangan mamlakatlardagi ko‘plab ulkan korporatsiyalar IT (informatsion texnologiyalar) autsorsingga yuzlanishmoqda. Bu borada so‘nggi paytlarda frilansing (izoh: qandaydir ishni tashqaridan turib bajarish) keskin o‘sib kelayotganligi sababli Bangladesh yetakchilik qilmoqda. Frilansing dasturlashdan tortib, veb dizaynerligi, soliq hujjatlarini tayyorlash va veb qidiruv xizmatini optimallashtirish (SEO — search engine optimization) gacha o‘z ichiga oladi. Bu rivojlanib kelayotgan mamlakat ishchilari uchun keng ko‘lamdagi imkoniyatlarni yaratmoqda. Ma’lumot o‘rnida: Osiyo dunyoga autsorsing xizmatlarini yetkazib berish bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi.Onlayn mehnat indeksi, mintaqalar bo‘yicha.Frilansing ko‘plab qulayliklarga ega:mijoz va loyihalarni tanlay olish;jahon bozoriga kirish;istalgan joydan ishlay olish erkinligi.Eng muhimi, frilanserlar Bangladesh poytaxti Dakka shahridagi soatlab davom etadigan tirbandliklardan qutulishgan. Oqibatda, frilansing Bangladeshliklar uchun ularning hayot tarziga to‘g‘ri keladigan eng yangi va qulay daromad manbai sifatida ommabop karyera tanlovi bo‘lib kelmoqda.Shahar hududlarida tezkor internetning mavjudligi, davlat va nodavlat tashkilotlarining frilansingni qo‘llab-quvvatlashi Bangladeshda bu sohaning sezilarli o‘sishiga hissa qo‘shdi.Natijada, Oksford Internet Instituti (Oxford Internet Institute, OII) ga ko‘ra, Bangladesh onlayn xizmatlar ta’minoti bo‘yicha dunyoda ikkinchi eng katta davlatga aylandi. Mamlakatda ro‘yxatdan o‘tgan 650 mingta frilanserdan 500 mingtasi doimiy ravishda faoliyat yuritib kelmoqda. Bangladesh Axborot va Kommunikatsion Texnologiyalar (AKT) bo‘limi bergan ma’lumotga ko‘ra, ularning yillik daromadi 100 million dollarni tashkil qiladi.Onlayn mehnat indeksi, davlatlar bo‘yicha. Hindiston onlayn xizmatlar bo‘yicha eng katta ta’minotchi hisoblanadi va dunyoda umumiy frilanserlarning 34% ini qamrab oladi. Undan keyingi o‘rinlarni Bangladesh (11%) va Pokiston (10.4%) egallaydi. Frilansing xizmat turlari hamma davlatda har xil. Masalan, texnologiya va dasturlashda Hindiston yetakchilik qilsa, Bangladesh savdo va marketing xizmatlariga yo‘naltirilgan.Frilansing: ishsizlik muammosiga yechim“World Vision Bangladesh” (xalqaro tashkilot) tadqiqotiga ko‘ra, Bangladeshdagi 44 million yoshlarning har 10 tadan bittasi ishsiz. Shuningdek, har yili minglab universitet bitiruvchilari sohalari bo‘yicha ish topishda qiynalishadi. Natijada oliy ma’lumotli ishsizlar soni keskin oshmoqda. Biroq, bunday ishsiz yoshlar osongina onlayn IT darslarini olib, frilanser sifatida ish boshlashlari mumkin. Shu tarzda ular nafaqat tirikchilik qilishadi, balki chet el valyutasida maosh olib iqtisodiyotga hissa qo‘shadilar. Ayollar uchun imkoniyatlar: Ko‘plab Bangladeshlik ayollar, jumladan, oliy ma’lumotlilari ham oilaviy turmush uchun o‘z karyeralarini qurbon qilishadi. Frilansing Bangladeshlik ayollarga uydan turib ishlash imkoniyatini berganligi uchun eng maqbul karyera tanloviga aylanmoqda. Uy bekasi bo‘lishdan zerikkan Bangladeshlik ayollarga frilanserlik eng ma’qul yechim bo‘lyapti. Tadqiqot ko‘rsatadiki, ish sifati jihatidan Bangladeshlik ayol frilanserlar erkak raqobatdoshlariga nisbatan ko‘proq ishonch qozonishmoqda. Shuning uchun frilansingda ayollar sonining oshishi bu yo‘nalishga talabni oshirmoqda.Muammolar: Hukumat AKT xizmatlari sektorini rivojlantirishni ko‘zlab har bir tumanda arzon ishchi kuchi bilan ta’minlangan IT parklar ochmoqda, va bu Bangladeshni dunyo autsorsing bozorida asosiy o‘yinchiga aylantirdi. Shunga qaramay, Bangladeshda bu sanoatning o‘sishiga halaqit beradigan bir nechta muammolar mavjud. Energiya ta’minotidagi uzilishlar muammolar ichidan eng kattasi. Dastur yaratish uchun murakkab kod yozish kuchli e’tibor talab qiladi. Tez-tez chiroq o‘chishi, aniqki, fikrni tarqatib yuboradi. Chekka hududlardagi sifatsiz va qimmat internet xizmatlari mahalliy frilanserlar uchun katta muammodir. Ba’zi hududlarda keng diapazonli internet ulangan bo‘lsa ham, frilanserlar uchun bu juda sekin sanaladi. Qulay to‘lov tizimining yo‘qligi, ayniqsa, chet ellik mijozlardan pulni qabul qilib olishning qiyinligi, sohadagi muammolardan yana biri. Qolaversa, ayollarning frilansingdagi ishtiroki oshib kelayotganligiga qaramasdan, hamon yetarlicha baland emas.