O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat universiteti “Psixologiya” kafedrasi

SHarq mutafakkirlarining psiхоlоgik qarashlari: Al Kindi, Abu Bakr, ArRоziy, Farоbiy
Abu Ali Ibn Sinо, Ibn Rushd, G’azzоliy, Umar Hayyom, Ulug’bеk, Bеruniy, Ahmad YAssaviy, Navоiy Abu nasr Forobiyning psixologik karashlari
Abu nasr Forobiy YAkin va Urta SHarkda ilgor ijtimoiy-falsafiy okimning asoschilaridan biri bulib, «SHark Aristoteli» degan unvonga sazovor bulgan mashxur mutafakkir. Forobiy (873-950) dunyokarashining asosi, ya’ni dunyoning tuzilishi xakidagi tushunchasini «panteistik» degan fikr tashkil etadi. Mavjudot «emonaqiya» yordamida yagona boshlangichdan pogonama-pogona vujudga kelgan, yakkalikdan kuplikka, rang baranglikka borgan. Uning dunyokarashidagi asosiy maksadlardan biri ilmiy-falsafiy usulning mustakilligini nazariy jixatdan asoslab berishga, uning inson tafakkuriga, akliy bilimiga asoslanganligini isbotlashga intilishdir.
Forobiy bilishning ikki shakli, boskichini - xissiy va xayoliy, akliy bilishni bir-biridan farklaydi. U sezgi roliga tuxtalib, besh turga buladi:
Forobiy sezgini bilishning m
anbai deb xisoblagan, uning karashlari Aristotelning «sezmagan odam xech narsani bilmaydi xam, tushunmaydi xam» degan karashlariga uxshab ketadi.
Forobiy inson (rux) jonining bir tandan boshkasiga utib, kuchib yurishi mumkinligini inkor etadi va uni balki tan kabi individual «substaqiyasining birligi» sifatida tushunadi. Uning fikri izchil emas edi. Bunday ikkilanish Aristotelga xam xos bulgan.
Forobiyning ruxiy jarayonlar, ularning bilish va mantik tizimi xakidagi ta’limoti urta asrlar falsafasining katta yutugi edi.


Al Xorazmiyning psixologik karashlari
Abu Abdullox al Xorazmiy 997 yil vafot etgan. Abu Abdullox al Xorazmiyning dunyokarashining muxim tomoni, uning keng bilimi, ilmning kup jabxalari masalalarini tushunishga ob’ektiv yondoshishga karatilgan. Xususan. Uning tib, odam anatomiyasi va fiziologiyasi soxasidagi bilimi xissiy sezgining moddiy asoslarini kidirishga yordam beradi. «SHaxsiy rux - u miyada bulib, undan badan a’zolariga asab orkali tarkaladi» deydi. Urta asr shark peripatetiklari uchun akl bilimning yana bir manbaidir. Ular aklni ikki turga - tugma va orttirilgan aklga ajratishadi. Xorazmiy aklni odam nafslarining kuchlaridan biri deb xisoblab, yukorida kayd etilgan uch turga buladi.
Umuman olganda, Abu Abdullox al Xorazmiyning psixologik falsafiy karashlari uz davri ilmiy dunyokarashining rivojiga katta xissa kushgan.