O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Elektromagnit o`chirgichlar.

Fibra va orgsteklo-gaz hosil kiluvchi materiallar.

Panjara yordamida yoy qator qisqa yoylarga bo`linadi.yoyning panjara tomon siljishi har hil usullarda amalga oshiriladi.

M

asalan: elektromagnit o`chirgichlardan

yoy magnit maydon ta’sirida panjara

tomon kuchiriladi.boshqa hilli komuta-

tsion apparatlardan panjara fibra yoki

orgsteklo materiallaridan bajariladi.

Bu materiallar harorat kutarilganda gaz

hosil qiladiga materiallardir. Mana

shu gaz okimi ta’sirida yoy panjara to-

mon kuchiriladi.

Elektromagnit o`chirgichlarnisbatan kam kullaniladi, chunki tokning kattalig uncha katta bulmaganda yoyni uchirish ishonchliligi pasayadi. Bu turli o`chirgichlar faqat 6yoki 10 kVli bajariladi: VEM-10E, VE-10. tiristorli o`chirgichlarhozirgi vaqtda faqat 10 kVli ishlab chiqarilyapti. Bu turli uchirgilar o`zgaruvchan tok 0 fazasidan utayotgan onda zanjirni uchiradi. Lekin hozirgi vaqtda bu turli o`chirgichlar kam kullanadi.

YAponiyada «Sinhronlashgan» o`chirgichlar ishlab chiqarilgan. Bu o`chirgichlar ham o`zgaruvchan tok kimmati «0» dan utayotgan onda qutblar katta kuch ostida amaldan bir lahzada qutblarni bir-birovidan elektr yoy paydo bulmaydigan masofaga ajratadi. Elektr o`chirgichlarning katta ahamiyatga ega qismi bu yuritma, qutblarni ajratadigan va birlashtiradigan tuzilma. O`chirgichlar tipiga karab elektromagnit, pnevmatik, prujinali yoki pnivmagidravlik yuritmalar bilan jihozlanadi. Keng kullaniladigan yuritmalar elektromagnit va pnevmatik yuritmalar. Prujinali yuritmalar kam tokli, qutblari engil o`chirgichlardan kullannadi. O`chirgichlarni yuritmalarni bizlar laboratoriya mashgulotlarida batafsil kurib utamiz.

Ajratgich – bu yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarda kullanadigan, kuzga kurinadigan uzish hosil qiladigan kommutattsion apparat .Kuzga kurinadigan uzish hosil kilish yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarda ta’mir ishlarini bajarayotganda havfsizlik tehnikasining talabidir. Ajratgichlar yoy uchirish tuzilmasi yuk, shuning uchun bu kamutattsion apparat faqat, 15 A-gacha tokli zanjirlarni uzishi mumkin. Katta tokli zanjirlarni ajratgich bilan hizmatchilar hatosi bilan ajratilsa, yoki birlashtirilsa, ochiq yoy paydo bo`ladi, qutblar yonadi, podstantsiyaning boshqa asbob uskunalariga engin tushishi mumkin. Bu favkulotda holat, ya’ni shikastlanish (avariya)ga olib keladigan holatdir. SHuning uchun hizmatchilarni mana shu hato amalini oldini olish uchun alohida tuzulma tuskich (blokirovka) bilan ajratgichlar jihozlanadi. Bu tuzilmani bizlar laboratoriya mashgulotida batafsil urganamiz.

Ajratgichlar orkali salt yurish toki 15 A oshmaydigan transformatorlarni, ulash transformatorlarni, erga ulagichlarni elektr zanjirini kommutatsiya kilish mumkin.

Ayirgich – toksiz elektr zanjirlarni avtamatik ravishda ayirish yoki kushish uchun hizmat qiladi. Tuzilishi ajratgichdan farqi yuk, lekin uning avtomatik yuritmasi bor va kupincha bu apparat sun’iy erga ulagich bilan ishlatiladi. Zanjirning ayirish vaqti 0,4-0,7 sekund.

Erga ulagich – elektr tarmoqda 2 yoki 3 fazali sun’iy qisqa tutash hosil kilish uchun hizmat qiladi. Bu qisqa tutashuv atayin hosil qilinadi, podstantsii ya’ni yuqori kuchlanish tomonida o`chirgich bulmaganda.

YUklanma o`chirgich – iste’molchining nominal toklarining ayirish va uzish uchun hizmat qiladi. Qisqa tutash toklarini ayirib kushishga yoy uchirgish tuzilmasini kuchi etmaydi. Bu vazifani yuklanma o`chirgichlar bilan ketma – ket ulangan saqlagich bajaradi. 6,10 kV-li tarmoqlarda VNP - 16 va VNP – 17 kuchlanadi.

Tokni cheklantiruvchi reaktor - bu elektrotehnik uskuna katta induktiv karshilik bo`lib, qisqa tutashuv toklarini cheklantiradi. Ma’lumki butun elektrotehnik asbob - uskuna, tuzilmalarda eng ogir – kiyin rejim, bu 3 fazali qisqa tutash rejim. Quvvatli elektr tarmoqlarda, qisqa tutash toki shunday katta bo`ladiki, bu katta tokga moslangan o`chirgich ishlab chiqarmaydi. Mana shu vaqtda reaktorlar urnatiladi.

Reaktorlar kupincha 6 – 10 kVga bajariladi.